Bánh hú, món bánh “đặc sản của người dân Song An. Tục truyền rằng, vào giữa thế kỷ XVIII, Tướng quân Đô đài lực sĩ Nguyễn Tất Ứng, người làng Kiều Thần, tổng An Lão, nay là xã Song An (Vũ Thư) dẫn quân đi dẹp giặc ngoại xâm đúng vào dịp tết Nguyên đán. Cuối tháng Giêng thắng trận trở về, dân làng liền tổ chức ăn tết lại, để các tướng sĩ cùng đón xuân. Ngày ấy, cuộc sống của người dân còn thiếu thốn. Tận dụng loại rau tầm khúc mọc ngoài ruộng, bà con kết hợp với gạo tẻ, gạo nếp, hành củ, thịt mỡ, qua bàn tay khéo léo, tạo ra loại bánh hú vô cùng hấp dẫn để khao quân. Trải qua hàng trăm năm, đến nay một số xã thuộc tổng An Lão cũ như: Song An, Minh Quang, Hòa Bình, Trung An vẫn giữ tục làm bánh hú rất đặc trưng vào mỗi dịp Tết Cùng (ngày mùng 1 tháng 2 âm lịch) hàng năm. Cùng với bánh hú, xã Song An còn nổi tiếng với món canh bánh đa cua tù và trong những ngày mở hội Sáo Đền (cuối tháng 3 âm lịch). Những món ăn này đã trải qua hàng trăm năm gắn bó và trở thành nét văn hóa ẩm thực đặc sắc, riêng biệt của người dân địa phương.

Món ăn dân dã canh lươn nấu củ chuối là nét ẩm thực độc đáo của miền quê chiêm trũng Vũ Đoài. Ông Phạm Châu Tuệ, thôn 9 cho biết: Xa xưa, Vũ Đoài là vùng quê nghèo, đồng chiêm, nước lụt, thịt thà khan hiếm nhưng sẵn tôm tép, cá, lươn, ốc… Trong cái khó, ló cái khôn, từ xa xưa, dân làng đã chế biến ra món canh lươn nấu củ chuối, vừa có món ngon để dâng cúng tổ tiên vừa để con cháu thưởng thức trong những dịp giỗ chạp, lễ tết.

Nằm bên tả ngạn sông Hồng, chạy dọc từ Hồng Lý đến Vũ Vân khoảng hơn 30 km, Vũ Thư là mảnh đất phì nhiêu, cư dân đông đúc. Các phong tục, tập quán của người dân mang đậm nét sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng, ẩm thực của vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng. Trong hành trình lập làng, mở cõi, đấu tranh chống giặc ngoại xâm và vươn lên dựng xây cuộc sống, với óc sáng tạo và bàn tay khéo léo, người dân Vũ Thư đã tạo ra nhiều món ăn không chỉ độc đáo, hấp dẫn mà còn chứa đựng nhiều giá trị văn hóa sâu sắc, ghi dấu tên đất, tên làng của mỗi miền quê sản sinh ra nó. Tiêu biểu như món bánh hú, bánh đa cua của xã Song An, món lươn nấu củ chuối ở xã Vũ Đoài, món bánh cuốn, bánh xếp, bánh bèo, nem nắm Thuận Vi của người dân xã Bách Thuận, bánh gai tại xã Tân Hòa; cốm, đậu Thanh Hương ở xã Đồng Thanh...

Hầu hết các món ăn, các loại bánh cổ truyền của các vùng huyện Vũ Thư đều sử dụng những nguyên liệu, gia vị rất giản dị, gần gũi, phổ biến, dễ tìm như gạo nếp, gạo tẻ, đậu xanh, lá khúc, lá gai, hành củ, thịt mỡ… Các loại bánh thường được bọc bằng lá chuối hoặc “đùm” bằng lá dong, lá sen. Nguyên liệu phổ thông nhưng để tạo ra được những món ăn, món bánh ngon thì khâu chế biến đòi hỏi vô cùng kỳ công, tỉ mỉ và phải có kinh nghiệm.

Một trong những món bánh độc đáo nhất của chợ Thuận Vi là món bánh tai mèo hay còn gọi là bánh xếp, bánh hấp. Những lá bột mỏng xếp từng lớp chồng lên nhau, cứ mỗi lớp lá bột là một lớp thịt băm nhỏ xào với hành phi thơm lừng. Bánh được hấp bằng chõ sành trên bếp củi, đòi hỏi người làm bánh phải có kỹ thuật, kinh nghiệm dày dặn thì bánh mới chín mềm, không bị sống, nát bánh.

Ngày nay, do xã hội phát triển, đời sống người dân được nâng cao, xuất hiện nhiều món ăn mới lạ, hấp dẫn; một số loại nguyên liệu (cua đồng, lươn đồng…) để nấu các món ăn cổ truyền hiện khan hiếm hơn xưa; cách chế biến các món ăn, món bánh truyền thống khá kỳ công, cần nhiều thời gian… Trải qua thăng trầm thời gian, đến nay một số món ăn, món bánh cổ truyền của các làng quê ở Vũ Thư ít nhiều bị lãng quên, mai một. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều món ăn vẫn được các địa phương quan tâm khôi phục, gìn giữ và được đông đảo nhân dân hưởng ứng như món bánh hú, bánh đa cua tù và ở xã Song An, món lươn nấu củ chuối ở xã Vũ Đoài, các loại bánh ở Tân Hòa, Thuận Vi...

Nghệ nhân Lê Thị Thiết, Hiệp hội Văn hóa ẩm thực Việt Nam chia sẻ, đơn vị đã và đang nỗ lực phối hợp với các cấp, các ngành thực hiện các thủ tục, hồ sơ để đưa món bánh hú và bánh đa cua tù và, là 2 món ăn của huyện Vũ Thư, sẽ đại diện cho các món ăn tiêu biểu của tỉnh Thái Bình ghi tên trên bản đồ 100 di sản văn hóa ẩm thực tiêu biểu của Việt Nam, từ đó có phương án bảo tồn, phát triển các di sản văn hóa ẩm thực này.

Các món ăn, món bánh truyền thống đã thể hiện óc sáng tạo tuyệt vời và đôi bàn tay khéo léo của người dân Vũ Thư xưa. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử với nhiều biến cố thăng trầm, những món ăn ấy vẫn giữ vẹn nguyên hương vị cổ truyền, mang đậm nét văn hóa ẩm thực Việt Nam và được bảo tồn, gìn giữ đến tận ngày nay. Không chỉ là ẩm thực, các món ăn, món bánh truyền thống này còn là sợi dây vô hình kết nối văn hóa giữa quá khứ với hiện tại và tương lai.

 Nội dung: Quỳnh Lưu 

Đồ họa: Việt Hùng - Kỹ thuật: Phạm Thủy