Người làng kể lại, năm 1825, cả vùng Thái Bình bị ngập lụt, mất mùa, người dân đói túng, dịch bệnh hoành hành. Ba cụ Nguyễn Như Khang, Nguyễn Nghĩa, Nguyễn Ca đã rời làng đi kiếm sống, tình cờ học được nghề thêu về truyền dạy cho con cháu và người dân làng Gòi, làng Bùi (thôn Phù Lôi, Bùi Xá ngày nay), từ đó nghề thêu Minh Lãng ra đời.

Thời kỳ phong kiến, sản phẩm thêu của Minh Lãng chủ yếu là mũ, áo, xiêm y... của quan lại trong triều đình. Những năm đất nước chiến tranh, nghề thêu bị ảnh hưởng, nghề truyền thống vẫn được duy trì nhưng số khung thêu không nhiều. Khoảng thập kỷ 70, 80 của thế kỷ XX là thời điểm cực thịnh của làng thêu. Minh Lãng trở thành một xưởng thêu khổng lồ, có Hợp tác xã Hợp Nhất thêu ren và hợp tác xã nông nghiệp kiêm làm thêu, thu hút hàng nghìn hộ làm nghề thêu. Người dân từ già đến trẻ đều biết thêu, làng nghề nổi tiếng khắp vùng, hàng thêu ở đây thường được xuất khẩu sang Liên Xô và Đông Âu. Nghề thêu giúp người dân địa phương no đủ, sung túc. 

Từ thập kỷ 90 của thế kỷ XX, chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu sụp đổ ảnh hưởng đến thị trường tiêu thụ sản phẩm, nghề thêu ở Minh Lãng lao đao. Năm 2000, Tỉnh ủy Thái Bình ra Nghị quyết số 01-NQ/TU về phát triển nghề và làng nghề đã tạo một luồng sinh khí mới để nghề thêu xã Minh Lãng khôi phục và phát triển mạnh mẽ. Đầu thế kỷ XXI, nghề thêu lại hưng thịnh, xã có 75 tổ hợp, doanh nghiệp, cơ sở sản xuất sản phẩm thêu tay, thu hút khoảng 5.000 lao động địa phương. Nghề thêu không chỉ tạo việc làm, thu nhập ổn định cho người lao động mà còn giúp nhiều hộ vươn lên làm giàu ngay tại quê hương.

Hơn 3 năm gần đây, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 và sự cạnh tranh gay gắt lao động với các doanh nghiệp may mặc, nghề thêu ở Minh Lãng hiện gặp nhiều khó khăn.

Anh Nguyễn Như Cảnh, thôn Phù Lôi cho biết: Mấy năm nay, một số thị trường tiêu thụ sản phẩm thêu truyền thống của làng nghề như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc bị đóng băng hoặc giảm hẳn số đơn hàng. Giá trị sản phẩm thêu của địa phương chưa được nâng lên, thu nhập từ nghề thêu chưa hấp dẫn nên nhiều lao động trẻ đã chuyển dịch sang các công ty may mặc. Các doanh nghiệp, cơ sở, tổ hợp thêu vẫn duy trì hoạt động, tuy nhiên doanh thu, lợi nhuận chỉ đạt 60 - 70% so với trước; thu nhập người lao động nghề thêu hiện bình quân ở mức 4 - 4,5 triệu đồng/người/tháng.

Gắn bó với nghề thêu hơn 50 năm, trong đó có 25 năm nỗ lực kinh doanh, xuất khẩu sản phẩm thêu truyền thống của quê hương đi các nước trên thế giới, ông Hoàng Đình Chiêm, Giám đốc Công ty TNHH Thêu xuất khẩu Tuấn Dương, thôn Phù Lôi, xã Minh Lãng chia sẻ: Do tác động của thị trường và nhiều yếu tố khác, có những giai đoạn rất khó tìm kiếm đơn hàng, nhưng chúng tôi vẫn nỗ lực duy trì hoạt động, tạo việc làm để thợ thêu có thu nhập, yên tâm gắn bó với nghề. Bản thân tôi đã trải qua rất nhiều thăng trầm, sóng gió nhưng tình yêu và khát khao gìn giữ nghề truyền thống của cha ông tạo động lực cho tôi vượt qua.

Tổ hợp thêu của gia đình bà Nguyễn Thị Nhuần, thôn Thanh Trai hiện có gần 20 thợ thêu, quy mô chỉ bằng 1/3 so với trước kia, trong đó thợ thêu trẻ nhất hiện 38 tuổi, thợ thêu cao tuổi nhất 65 tuổi, các thợ thêu còn lại đều từ 50 - 60 tuổi.

“Học thêu không khó, chỉ mất khoảng 3 - 4 tháng chăm chỉ học đã có thể thêu cơ bản được, còn thêu tinh xảo thì cần năng khiếu và kinh nghiệm. Nhưng bây giờ lớp trẻ không kiên trì, không muốn ngồi cả ngày bên khung thêu nên chọn đi lao động trong các xí nghiệp. Tôi thấy rất tiếc vì điều đó và lo lắng nghề truyền thống của cha ông liệu có giữ gìn được đến mai sau nếu không có lớp trẻ kế cận yêu nghề, làm nghề”, bà Nhuần chia sẻ.

Ở tuổi 71, bà Nguyễn Thị Nguyên, thôn Súy Hãng vẫn cần mẫn thêu mỗi ngày từ 9 - 12 tiếng. Bà bắt đầu biết thêu khi là một cô bé 9, 10 tuổi và từ đó đến nay, cuộc đời bà Nguyên gắn liền với cây kim, sợi chỉ. Bà Nguyên cho biết: “Tranh thủ dịp nghỉ hè, ngày nghỉ, tôi thường động viên, dạy các cháu nội, ngoại các kỹ thuật thêu, các cháu phải biết thêu thì mới yêu được nghề, giữ được nghề”.

Nghề thêu truyền thống xã Minh Lãng đang từng bước phục hồi sau dịch Covid-19. Hiện xã có 3 doanh nghiệp, 5 cơ sở sản xuất, trên 20 tổ hợp và hơn 1.000 lao động ở 7/7 thôn vẫn duy trì nghề thêu. Thu nhập của thợ thêu bình quân từ 150.000 - 200.000 đồng/ngày. Doanh thu của các doanh nghiệp, cơ sở thêu đạt từ vài trăm triệu đến hàng tỷ đồng mỗi năm. Nghề thêu góp phần tích cực phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập, đời sống của nhân dân địa phương. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, nghề thêu truyền thống của Minh Lãng đang phải đối mặt với nguy cơ sẽ bị mai một, khủng hoảng trong tương lai do các nguyên nhân như: Tác động của dịch bệnh, ảnh hưởng của kinh tế thế giới, giá trị sản phẩm chưa được nâng cao nên thu nhập của lao động chưa cao, sự chuyển dịch lao động từ nghề thêu thủ công truyền thống sang các lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ khác… Mặc dù vậy, hầu hết người dân Minh Lãng vẫn yêu, tâm huyết và mong mỏi gìn giữ nghề thêu truyền thống gần 200 năm tuổi mà ông cha để lại.

Nội dung: Quỳnh Lưu
Đồ họa: Việt Hùng - Kỹ thuật: Hồng Nhung