Thái Bình với ba mặt giáp sông, một mặt giáp biển đã tạo nên một miền quê trù phú được bồi tụ từ phù sa, đồng đất tốt tươi. Không chỉ là vựa lúa lớn của đồng bằng Bắc Bộ, Thái Bình còn vinh dự có hai khu dự trữ sinh quyển (Khu bảo tồn thiên nhiên Tiền Hải và Khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước Thái Thụy) nằm trong Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng. Chính những điều kiện “thiên thời, địa lợi” đã hình thành một “mảnh đất lành” cho những đàn chim trời về cư ngụ, sinh sôi. Tuy nhiên, liệu đất có lành cho “chim đậu” nữa hay không khi tình trạng săn bắt, buôn bán chim hoang dã, chim di cư trên địa bàn tỉnh vẫn diễn ra, đe dọa đến sự sinh tồn và phát triển của các loài chim trời? 

Theo quy luật, những tháng cuối năm là thời điểm các loài chim di cư về phương Nam. Đây cũng là thời điểm hoạt động săn bắt chim trời trên địa bàn tỉnh diễn ra sôi động với nhiều phương thức, thủ đoạn khác nhau. Mặc dù các cấp chính quyền và các ngành chức năng của tỉnh đã vào cuộc nhưng ở một số nơi hoạt động săn bắt, buôn bán, sử dụng chim hoang dã vẫn tiếp diễn.  

Một buổi tối cuối tháng 10, chúng tôi tìm về cánh đồng giáp ranh giữa xã Minh Khai và Văn Lang (Hưng Hà) để tận mắt chứng kiến cách người ta giăng bẫy chim trời. Khu vực đặt bẫy nằm ngay ven sông - địa điểm lý tưởng đón lõng các loài chim về kiếm ăn. Trên khu vực ruộng lúa đã thu hoạch rộng chừng 300m² giăng kín các vàm lưới có chiều cao 5m, chiều dài từ 30 - 70m được cố định hai đầu bằng cây tre luồng. 

Anh Đ.T.H chủ nhân của khu bẫy cho biết: Đây là cách bẫy hiệu quả nhất, bẫy được nhiều loại chim, cò. Chim, cò chỉ cần sà xuống là dính bẫy. Để thu hút các loài chim trời, tôi còn sử dụng loa điện phát các tiếng chim trời gọi bầy để dẫn dụ chúng khi bay qua khu vực này. 

Cũng theo chia sẻ của anh H thì việc đặt bẫy diễn ra quanh năm nhưng “mùa” săn bắt chim trời chủ yếu diễn ra vào cuối năm khi một số loài chim trời di cư tránh rét. Anh H thông tin thêm: Cao điểm có ngày tôi bắt được vài chục con nhưng hiện nay có ngày bắt được 5 – 7 con cò, vạc, cu ngói, cu gáy… Thời điểm chim sa bẫy nhiều là vào đêm tối và sáng sớm. Hết mùa bẫy lưới, tôi chuyển sang bẫy lồng để bẫy chim khuyên bán phóng sinh.

Một số địa phương nội đồng và ven biển của huyện Thái Thụy cũng xuất hiện tình trạng đặt lưới bẫy. Địa điểm đặt bẫy thường xung quanh ao đầm, sông ngòi, khu đất ngập nước. Tại một “trận địa” bẫy trên cánh đồng thôn Hoài Việt, xã Sơn Hà vẫn còn những con chim nhỏ dính lưới lâu ngày đã chết khô hay còn thoi thóp. Xung quanh khu bẫy được bố trí hệ thống loa điện giả tiếng các loài chim.  

Dù bỏ ra hơn 10 triệu đồng để đầu tư bẫy chim và mới “hành nghề” được hơn 1 tháng nhưng anh P.V.Q, sinh năm 1990, quê ở xã Thái Xuyên đã từ giã nghề này. 

Anh Q cho biết: Khu vực tôi đặt lưới thuộc cánh đồng xã Thái Thượng giáp ranh với xã Hòa An, chủ yếu là sâm giun, cuốc biển dính lưới. Khi bẫy được chim, chỉ cần “alo” là có người đến mua. Thu nhập cũng chỉ bằng với công thợ xây (?!). Tôi chỉ nghĩ đơn giản là “chim trời cá nước” ai bắt cũng được. Nhưng khi được các anh bên công an, biên phòng tuyên truyền, nhắc nhở, tôi thu dỡ ngay và không làm cái nghề săn bắt chim trời nữa… 

Chưa khi nào việc mua bẫy, phụ kiện bẫy chim lại dễ đến thế. Mua hàng online thì lên Google gõ “mua bẫy chim”. Chỉ trong chỉ trong 0,59 giây đã cho 2,65 triệu kết quả. Tương tự với cụm từ “mua lưới bẫy chim” đã cho cho 665 nghìn kết quả trong 0,48 giây. Có rất nhiều loại bẫy được quảng cáo và kinh doanh trên một số kênh bán hàng lớn như Shopee, Tiki, Lazada, Sendo…  

Trên mạng xã hội, các hội nhóm buôn bán các loại bẫy, phụ kiện bẫy chim cũng hoạt động sôi động không kém. 

Tại một hội nhóm công khai trên facebook có tên “Hội Cò vạc Thái Bình 17”, chúng tôi đã liên hệ với các tài khoản “Lồng chim Thanh Tâm”, “Xuân Dũng”, “Bí Ngô”… chuyên cung cấp các loại lưới bẫy, phụ kiện bẫy chim. Khi được hỏi mua hàng, các tài khoản này giới thiệu chi tiết về các loại bẫy lưới đánh, úp chim ngày và đêm hay các loại nan nhựa, keo dính cho từng loại chim lớn nhỏ có xuất xứ từ Thái Lan và có ship hàng toàn quốc… Không chỉ gửi hình ảnh các sản phẩm bẫy mà các tài khoản trên còn gửi hình ảnh chim, cò dính lưới, keo do khách hàng đã mua cung cấp để tạo niềm tin. 

Còn bán bẫy chim trực tiếp thì ngay tại các cửa hàng bán chim cảnh, chợ đầu mối, chợ dân sinh cũng đầy đủ các mặt hàng này. Trong vai người mua hàng, chúng tôi đã tìm đến cửa hàng buôn bán chim cảnh trên đường Lê Quý Đôn (thành phố Thái Bình). Biết có khách cần lưới, keo bẫy chim, chủ cửa hành nhanh nhảu giới thiệu. Tại cửa hàng này không thiếu thứ gì, từ lưới tàng hình đầy đủ kích thước cho đến các loại bẫy lồng, keo dính… đều có sẵn. Theo chia sẻ của chủ quán: Thời điểm tiêu thụ nhiều bẫy nhất là từ tháng 8 đến cuối tháng tư năm sau. Giá của từng loại bẫy dao động từ dưới 100 nghìn đồng đến 300 nghìn đồng, tùy vào chủng loại, kích thước. 

Ông Đ.V.X, chủ cửa hàng lưới vó tại chợ thị trấn Hưng Hà, huyện Hưng Hà chia sẻ: Trước tôi chỉ buôn bán các loại lưới đánh cá. Tuy nhiên vài năm trở lại đây khi nhiều người đến tìm mua lưới bẫy chim nên tôi nhập thêm mặt hàng này về bán. Loại bẫy lưới này bắt được cả từ loại chim sâu, chim sẻ đến các loại lớn như cò vạc nên có nhiều người mua. Có người lấy một vài bộ cũng có người lấy cả chục bộ lưới. So với các loại lưới đánh cá thì lưới này tiêu thụ đều và thường những tháng cuối năm tiêu thụ mạnh hơn. 

Chim hoang dã còn sống, mới sơ chế hay đông lạnh đã “vượt mặt” các cơ quan chức năng để dễ dàng đến với các “thượng đế” ngay tại chợ, ven đường, quán nhậu, trên mạng xã hội. 

Từ nhiều năm nay, trên quốc lộ 37B đoạn qua xã Thái Thọ (Thái Thụy) hoạt động buôn bán chim trời diễn ra công khai giữa ban ngày. Tại các cửa hàng, người bán trưng ra những con cò, giang, vạc, diệc còn sống được nhốt trong lồng hoặc buộc đứng trên các giá thể để “chào hàng”. Ngoài ra, để thuận tiện trong các “giao dịch” và quảng bá “thương hiệu”, người bán chẳng ngại ngần làm biển hiệu trưng trước cửa hàng. 

Người đàn ông tên Giang là chủ cửa hàng “kinh doanh” chim trời có tiếng ở Thái Thọ. Thời điểm chúng tôi tới cửa hàng, ông cho biết đã hết “hàng” sống, chỉ còn “hàng” đông lạnh. Vừa giới thiệu về khu đông lạnh ông Giang vừa thông báo giá từng loại chim đã đông lạnh như: Cò lửa có giá 15 nghìn đồng/con; dẽ giun 32 nghìn đồng/con; giang 600 nghìn đồng/con… Các loại chim hoang dã ở cửa hàng đều được ông thu mua của người dân trong và ngoài huyện. Theo ông Giang, giá chim dao động theo từng thời điểm. Hiện nay chim đang vào mùa nên giá rẻ hơn so với giữa năm. Và tùy vào yêu cầu của khách mà cửa hàng sẽ sơ chế tại chỗ bằng cách vặt lông, thui rơm... Nếu muốn lấy số lượng lớn thì đặt trước 1, 2 ngày để cửa hàng gom và ship “hàng” đến tận nhà cho khách. 

Trong khi các loài chim tự nhiên giảm dần về số lượng thì không chỉ ở Thái Thọ mà ở các chợ dân sinh từ nông thôn đến thành thị, vẫn bày bán các loại chim trời. Chúng được rao bán công khai với giá từ vài chục nghìn đến vài trăm nghìn đồng mỗi con. Tuy số lượng không nhiều nhưng khi khách có nhu cầu với số lượng lớn thì người bán sẵn sàng cho số điện thoại và đặt lịch để cung cấp cho khách.  

Còn trên không gian mạng, hoạt động buôn bán chim trời diễn ra công khai. Chúng tôi kết nối được với một “cao thủ” nổi tiếng trong giới săn bắt, buôn bán chim trời tên T đang sinh sống ở phường Trần Lãm, thành phố Thái Bình. T sinh năm 1994 nhưng có thâm niên nhiều năm “ăn gió nằm sương”, rong ruổi khắp các tỉnh Thái Bình, Nam Định... Theo T, nghề này tuy vất vả vì đêm hôm phải “ăn chực, nằm chờ” ngoài cánh đồng hoang vắng nhưng bù lại thu nhập khá. Bình thường thì T kiếm 500 đến 700 nghìn đồng/ngày còn cao điểm có ngày T kiếm cả triệu đồng. Không chỉ bán trực tiếp tại nhà, T còn thường xuyên dùng tài khoản facebook cá nhân đăng tải “sản phẩm” chim trời bẫy được lên các trang hội nhóm để tìm kiếm khách hàng. 

“Trên facebook thì nhiều “loại” khách hàng lắm, người mua vài con, người đặt cả trăm con. Không chỉ khách hàng trong tỉnh mà trên cả nước. Khách đặt số lượng bao nhiêu mình cũng có vì chim mình đi bẫy về cấp đông, thiếu thì lại “a lô” trong hội để gom “hàng”, T cho biết thêm. 

Sau nhiều lần trò chuyện với T, chúng tôi được T bộc bạch nhiều hơn về chuyện “nghề” của mình. Theo T, những con chim đẹp thuộc loại chim cảnh như chào mào, chích chòe, cu gáy, sơn ca, đa đa, vành khuyên, họa mi, khướu, sáo… mà dính bẫy thì sẽ được “tuyển chọn” làm cảnh. Đa phần những loài chim này đều dùng bẫy lồng, bẫy úp để “đánh” còn những loài như cò, vạc, giang, diệc, rẽ giun, sâm giun… đều trở thành các món ăn phục vụ các “thượng khách” thích khẩu vị “hoang dã”. Ngoài ra, một số loài như vành khuyên, sẻ, ri… sau khi bắt sẽ được bán cho các cửa hàng để bán phóng sinh. 

Còn theo chủ cửa hàng chim cảnh trên đường Lê Quý Đôn (thành phố Thái Bình): Nguồn cung cấp chim cảnh cho cửa hàng này từ nhiều nơi khác nhau. Có nhiều loại như cò, chim phóng sinh được mua lại từ những người trực tiếp đi bẫy với giá bán lại từ 5 nghìn đồng đến vài chục nghìn đồng một con. Chim cảnh bán quanh năm, mỗi ngày có hàng chục lượt khách tới xem và mua các loại chim về làm cảnh. Tuy nhiên thời điểm tiêu thụ nhiều là vào dịp lễ, tết, nhất là thời điểm rằm tháng bẩy âm lịch hàng năm, nhiều nhà chùa, cá nhân đến mua chim số lượng lớn để phóng sinh. May mắn được phóng sinh nhưng những con chim này được tự do bay lượn trong bao lâu trong khi “thiên la địa võng” vẫn chờ chúng sập bẫy?. 

“Đường đi” của chim trời có lẽ không chỉ dừng lại ở mâm nhậu gia đình hay quán chim cảnh mà chúng đã “len lỏi” vào các nhà hàng, quán ăn ở trong và ngoài tỉnh. Qua số điện thoại 0989.552.XXX, chúng tôi liên hệ với một nhà hàng trên địa bàn phường Kỳ Bá, thành phố Thái Bình. Chủ nhà hàng tên V giới thiệu thực đơn các món ăn “đặc sản”, trong đó có nhiều món nhậu là sản phẩm thịt động vật hoang dã, chim trời như: Chim vẫy nướng, chim cút đồng chao... Không chỉ nhà hàng này mà còn nhiều nhà hàng, quán ăn trên địa bàn tỉnh mà chúng tôi liên hệ ngẫu nhiên đều có các món ăn được chế biến từ chim trời. Đây được coi là những món “đặc sản” để “hút” khách. 

Nhằm qua mặt cơ quan chức năng, nhiều đơn vị kinh doanh dịch vụ ăn uống đã “biến tấu” tên các món ăn chế biến từ động vật hoang dã, chim trời thành những cái tên nghe rất “kêu” với đủ cách chế biến từ xào, nấu, nướng, hấp… Khi khách hàng hỏi nhân viên phục vụ về tên các món thì mới được giải thích ngọn ngành. Để có được nguồn “hàng” chim trời thường xuyên, các nhà hàng, quán ăn phải liên hệ từ nhiều nguồn cung trong và ngoài tỉnh. Khi “cung” và “cầu” hài hòa cũng chính là nguyên nhân khiến số lượng chim trời sụt giảm, môi trường sinh thái chịu tác động tiêu cực. 

Thực hiện: Hoàng Linh - Hà Khánh 

Đồ họa: Thanh Tùng