Món ăn dân dã

Không khó để tìm mua củ ấu ở bất kỳ thời điểm nào trong năm bên ven đường quốc lộ, nhưng quây quần bên rổ ấu nóng ngút khói giữa tiết trời se lạnh, cảm nhận vị ngọt, bùi xen lẫn vị nồng của bùn có lẽ sẽ chẳng ai quên được. Từ tháng 8 đến tháng 11, 12 âm lịch là mùa thu hoạch ấu. Ấu không được trồng phổ biến vì thế với nhiều người, bắt gặp củ ấu như gặp được một thứ đặc sản, với nhiều tò mò thú vị. Với tôi, ấu là cả một trời kỷ niệm, gắn với ký ức tuổi thơ đẹp đẽ.

Người dân thôn Hoàng Xá, xã Quỳnh Châu (Quỳnh Phụ) thu hoạch ấu.

Quê tôi, ấu được trồng ở sông, ao hay những ruộng trũng, bùn lầy khó cấy lúa là loại ấu gai. Ấu trồng bằng củ hoặc cấy cây, thường vào tháng 4, tháng 5 âm lịch, khi tiết trời ấm áp. Ấu không mọc quá sâu mà chỉ nổi bồng bềnh trên mặt ruộng, lá ấu mọc thành từng chùm, nở kín ruộng. Thích thú nhất với lũ trẻ chúng tôi là được xem thời kỳ ấu ra củ, mỗi gốc ấu ra từ 5 - 7 củ, củ ra ở kẽ lá. Nhấc cây ấu lên thấy lúc nhúc củ bé như những con ốc bám vào gốc. Có củ ấu mọc ngược, trồi trên mặt nước, chúng tôi được thấy củ ấu lớn lên từng ngày. Ngày thu hoạch ấu, người dân tấp nập đi mò. Bây giờ, người dân dùng thuyền, lướt trên mặt nước thành từng luống để vặt ấu. Củ ấu già, đen thui với hai sừng cong lên, tụi trẻ chúng tôi thường ví như chiếc sừng trâu.

Là thứ quà ăn vặt, không để ăn no mà để thưởng thức, ấu thường luộc ăn tươi, mang nguyên vẹn vị ngọt bùi. Ăn hết rổ ấu, miệng và tay đều đen nhẻm. Lũ trẻ chúng tôi thường chọn những củ ấu già, vỏ căng mọng nhất, khéo léo khoét hết ruột để làm sáo. Chợ quê mùa ấu đông vui hơn hẳn, người dân mua ấu về luộc cho con trẻ như món quà đơn sơ, ngọt lành; gửi cho nơi xa như một đặc sản nơi thôn dã.

Là kế sinh nhai của nhiều nông dân

Không chỉ là một món ăn chơi, ấu mang lại cho nhiều người cuộc sống khấm khá nhờ dễ trồng, không tốn nhiều chi phí mà không phải lo đầu ra. Ở Thái Bình, ấu được trồng rải rác ở các huyện Quỳnh Phụ, Hưng Hà, Thái Thụy, Kiến Xương. Thôn Hoàng Xá, xã Quỳnh Châu (Quỳnh Phụ) hiện có khoảng 20 mẫu ao, ruộng được trồng ấu. Theo những người trồng ấu nơi đây, một sào ấu cho thu nhập gấp 6 - 7 lần cấy lúa. Với 5 sào trồng ấu, đến nay, bà Lưu Thị Yến đã thu hoạch được khoảng 2,5 tấn củ, dự kiến đến hết vụ còn thu thêm khoảng 0,5 tấn nữa. Với giá bán buôn 10.000 đồng/kg, trừ mọi chi phí bà Yến đã bỏ túi 20 triệu đồng.

Gắn bó với cây ấu từ 20 năm nay, ông Nguyễn Văn Khánh là người tiên phong đưa cây ấu thành cây trồng chính phát triển kinh tế ở thôn Hoàng Xá. Hiện ông đang trồng 2 mẫu ấu. Ông Khánh cho biết: Ấu là cây dễ trồng, đầu tư chi phí thấp nhưng không phải lo thị trường tiêu thụ, giá bán ổn định. Năm nay, do mưa nhiều nên cây ấu phát triển tốt, kéo dài thời gian thu hoạch. Trung bình ấu cho thu hoạch từ 6 - 8 lứa, mỗi lứa cách nhau 15 - 20 ngày tùy thuộc vào cách chăm bón. Mỗi sào cho từ 6 - 8 tạ ấu. Giá ấu phụ thuộc theo giá thóc gạo, nhưng thường duy trì từ 7.000 - 10.000 đồng/kg.

Ông Nguyễn Văn Khánh là người tiên phong đưa cây ấu thành cây trồng chính phát triển kinh tế ở thôn Hoàng Xá, xã Quỳnh Châu (Quỳnh Phụ).

Không chỉ bán củ ấu, ông Khánh còn thành công trong việc tự sản xuất ấu giống vừa phục vụ cho gia đình vừa xuất bán cho bà con trong thôn; các huyện Hưng Hà, Thái Thụy, các tỉnh Hải Dương, Hưng Yên cũng về lấy ấu giống của ông. Từ cây ấu, mỗi năm ông Khánh thu về trên 100 triệu đồng.

Thân em như củ ấu gai

Ruột trong thì trắng, vỏ ngoài thì đen

Ai ơi nếm thử mà xem

Nếm ra mới biết rằng em ngọt bùi

Củ ấu dường như cũng như những người nông dân với vẻ ngoài khắc khổ nhưng chứa tấm lòng bao dung, thuần hậu. Năm nay, ấu còn mang đến cho nhiều người dân “ngọt bùi” bởi một vụ được mùa, được giá.

Video: au.mp4

Lưu Ngần