Ký ức không quên...

Nằm giữa vùng quê trù phú, yên bình, bên cánh đồng xanh mướt, nghe tiếng học bài ê a của các em nhỏ, ít ai ngờ ngôi Trường Tiểu học và THCS Thụy Dân được xây dựng lại trên nền hố bom mà đế quốc Mỹ ném xuống trưa ngày 21/10/1966 giết hại cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân và 30 em học sinh lớp 7 của Trường Phổ thông cấp 2 Thụy Dân. Nghĩa trang hình lớp học nơi cô giáo - liệt sĩ Bùi Thị Thanh Xuân và 30 em học sinh quây quần bên nhau nằm kế bên ngôi trường như thể hàng ngày cô trò vẫn được nghe tiếng trống trường gióng giả, vẫn học tiếp bài học thuở nào còn dang dở.

Đã 56 năm trôi qua nhưng trong ký ức của ông Lê Văn Thắng, sinh năm 1950, xóm 1, xã Thụy Dân - một trong số những học sinh may mắn sống sót trong trận bom năm ấy vẫn vẹn nguyên. Đưa chúng tôi ra thăm Nghĩa trang 21/10, suốt dọc đường đi ông Thắng hầu như im lặng, xúc động. Suốt đời ông Thắng không thôi ám ảnh, không thể nào quên “ngày kinh hoàng” khi cô giáo mến yêu và các bạn học của mình vĩnh viễn nằm xuống khi bài học còn đang dang dở. Nghĩa trang liệt sĩ 21/10 rộng hơn 1.000m2 giống như một lớp học với Đài tưởng niệm được thiết kế như một trang sách mở, cây bút ở chính giữa, bên trên ngòi bút là ngọn lửa cách điệu hình vầng trăng khuyết. Hai trang sách mở, một bên ghi lại sự kiện 21/10/1966 và một bên là danh sách cô giáo và học sinh, nạn nhân của vụ ném bom. Đáy bút là một lư hương hình lọ mực và khăn quàng đỏ. Chính giữa là phần mộ cô giáo - liệt sĩ Bùi Thị Thanh Xuân. Hai bên là phần mộ của 30 em học sinh.

Bên bậu đá của Đài tưởng niệm, ông Lê Văn Thắng hồi tưởng lại: “Đó là ngày 21/10/1966, khi năm học mới khóa đầu tiên của Trường Phổ thông cấp 2 Thụy Dân vừa khai giảng được hơn một tháng. Vì là ngôi trường mới được xây dựng trong điều kiện vật chất vô cùng thiếu thốn nên tất cả vẫn còn bề bộn, ngổn ngang, hầu như chưa có gì, chỉ có 3 lớp học và lớp 7 của tôi khi đó có 52 học sinh, giáo viên chủ nhiệm là cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân, dạy môn văn...”. Ngừng lại một lát như để kìm nén nỗi xúc động đang cuộn dâng lên trong lòng, ông Lê Văn Thắng trầm ngâm như đang sống lại với lứa tuổi 16 của mình với bao ước mơ, hoài bão...

Theo lời kể của ông Thắng, vào thời điểm ấy Thụy Dân là một xã nhỏ, vỏn vẹn có khoảng 700 nóc nhà nằm quây quần bên nhau giữa ruộng đồng bát ngát rất đỗi yên bình. Vậy mà... “10h30’ ngày 21/10/1966, các lớp học khác đã tan, lớp 7 của chúng tôi cũng sắp hết tiết học cuối cùng. Tôi còn nhớ như in hôm ấy cô giáo Xuân dạy bài “Dù đui mà giữ đạo nhà” của Nguyễn Đình Chiểu. Cô đang giảng đến đoạn: “...Đó là tiếng nói trong sáng, tâm hồn khảng khái của nhà thơ đồng thời cũng là tiếng nói và tâm hồn dân tộc...” bằng chất giọng truyền cảm, cả lớp 52 học sinh đều chăm chú lắng nghe... Đúng lúc ấy thì có tiếng máy bay Mỹ, đồng thời phía trong làng vang lên những tiếng bom nổ rất to, đất đá bay tứ tung, khói cuộn mù mịt. Cô Xuân vội dừng ngay bài giảng hô to: “Có máy bay, các em xuống hết hầm hào trú ẩn!”. Ngay lập tức, tôi cùng một bạn nữa tên là Dũng vội vàng chạy ra hố cá nhân ẩn nấp. Lúc đó, tôi vẫn còn nhìn rất rõ những chiếc máy bay chia thành hai tốp, chúng bay qua một vòng rồi quay trở lại. Bên cạnh tôi, Dũng òa lên khóc, mếu máo: “Có khi bom bỏ trúng nhà mình rồi!” và càng khóc to hơn. Tôi chưa biết an ủi bạn thế nào thì lại nghe tiếng máy bay rít, sau đó là một tiếng nổ long trời lở đất, khói mù mịt, đất đá văng tứ tung, trùm hết lên cả người tôi. Do sức ép của bom, tôi bị ngất không biết bao lâu, đến khi tỉnh lại thì không còn thấy Dũng đâu nữa. Tôi cố trồi lên và chạy, được khoảng 50m thì gục ngã, không còn biết gì nữa. Đến khi tỉnh lại thì thấy mình đang nằm ở bệnh viện nơi sơ tán, bị 3 vết thương ở trên đầu...”. Ông Thắng trầm ngâm nhớ lại.

Trận bom kinh hoàng với 4 quả bom cỡ lớn đã trút xuống ngay cạnh hầm trú ẩn của nhà trường. 30 học sinh lớp 7 từ 13 – 16 tuổi, trong đó có 12 học sinh nữ đã bị vùi chết bởi sức ép của bom Mỹ trong các hầm, hào giao thông; 6 học sinh khác bị thương. Cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân hy sinh khi mới vừa tròn 24 tuổi, độ tuổi thanh xuân đẹp nhất đời người, để lại một con thơ chưa đầy 3 tuổi và khi đang mang thai đứa con thứ hai trong bụng. Ông Thắng nhớ lại, khi được tìm thấy thi thể, cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân vẫn còn ôm chặt 2 học sinh thân yêu của mình. Ngoài ra, trận bom kinh hoàng hôm đó còn giết chết 10 người dân xã Thụy Dân. Toàn bộ ngôi trường mới đó còn vang tiếng học bài đã bị san bằng, chỉ còn trơ lại một hố bom sâu hoắm có đường kính khoảng 24m…

Lưu mãi tinh thần dạy và học 

Sinh ngày 4/10/1942, người con gái của miền quê biển Diêm Điền Bùi Thị Thanh Xuân bước vào đời với bao ước mơ, hoài bão. Mồ côi cha từ nhỏ, mẹ lại bị tật nguyền nhưng với bản tính thông minh, ham học, ngay từ bé Bùi Thị Thanh Xuân đã cùng người chị gái duy nhất của mình tảo tần thức khuya dậy sớm lao động để kiếm tiền ăn học. Tốt nghiệp Trường Sư phạm Thái Bình, sau khi ra trường, về công tác tại Trường Phổ thông cấp 2 Thụy Phong được một thời gian thì chuyển về dạy tại Trường Phổ thông cấp 2 Thụy Dân. Thời điểm này đế quốc Mỹ đang điên cuồng leo thang bắn phá miền Bắc. Trong khói lửa của cuộc chiến tranh khốc liệt, cô cũng đã đóng góp một phần công sức của mình cho sự nghiệp giáo dục.

Trong cuốn sổ tay kỷ vật thủng lỗ chỗ được lưu giữ tại Trường Tiểu học và THCS Thụy Dân, chúng tôi đã được đọc những dòng suy nghĩ, những tâm sự của cô về nghề: “... Để sánh vai với người chiến sĩ ở trận tuyến giết giặc cứu nước thì ở hậu phương, ở mái trường thân yêu này, đêm ngày mình sẽ miệt mài bên trang giáo án, quyết tâm đóng góp công sức của mình làm cho sự nghiệp trồng người ngày càng thêm thay da, đổi thịt...”.

Nhớ lần gặp mặt gần đây nhất, ông Trương Vũ Sương, nguyên giảng viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, chồng của cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân cho chúng tôi biết, về dạy tại Trường Phổ thông cấp 2 Thụy Dân, xa chồng, phải gửi con thơ về Nam Hà nhờ bà nội nuôi giúp nhưng cô giáo Xuân vẫn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Lần giở những kỷ vật của người vợ hiền yêu dấu nay đã không còn nữa, ông Sương cho chúng tôi xem lá thư cô giáo Xuân viết cho chồng nhưng chưa kịp gửi thì đã hy sinh. Được sự đồng ý của ông Sương, tôi xin trích bức thư viết: “Anh yêu quí của em! Rét mới, đêm không ngủ được. Em trở dậy biên thư cho anh đây. (...). Hôm qua chủ nhật, anh có về thăm con không? Xa xôi em đã hình dung được nỗi vất vả của anh: trời rét, đường lầy lội. Không hiểu sao mấy đêm nay em thao thức không ngủ được. Nghe thấy gà gáy nửa đêm mà em vẫn không chợp được mắt. Em chỉ hình dung thấy con trước mặt. Em nhớ và thương nó quá. Chưa đầy ba tuổi mà đã phải xa bố, xa mẹ sống trong tình thương của ông bà... (...). Mấy hôm nay nghe tin máy bay quần Nam Hà nhiều, em càng nhớ điên lên; chẳng đứng ngồi đâu yên. Hôm nay 17, có thể 15 hoặc 20 hôm nữa sẽ được nghỉ mùa. Em sẽ về thăm con... Kể ra thì rất buồn rất nhớ nhưng vì thời chiến cũng phải chịu vậy. Cách đây sáu hôm nó đã đánh Diêm Điền nhưng không chết ai. Chỗ em vẫn yên ổn, thỉnh thoảng nó bay qua nhưng không ở trên đầu...”. Trong suốt cuộc trò chuyện với chúng tôi, ông Sương rưng rưng xúc động: “Hạnh phúc của chúng tôi trọn vẹn chưa được 4 năm. 4 năm ấy mỗi người một nơi, đâu có được ở bên cạnh nhau để giúp nhau chuyên môn nghiệp vụ, để cùng nhau gánh vác công việc gia đình trong những tháng năm gian khổ ấy. Bây giờ hồi tưởng lại, tôi cũng thấy xót xa đau đớn, càng thấy thương Xuân vô ngần...”.

 Sau khi cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân và 30 học sinh hy sinh, ngày 24/10/1966, nhà thơ Huy Cận đã viết bài thơ “Hãy trả thù cho các cháu Thụy Dân”, trong đó có đoạn: “Ba mươi em học sinh lớp bảy/ Đang ngồi nghe cô giáo giảng văn/ Cô giáo bảo: các em ngồi lại/ Ta học thêm tiếng đẹp Việt Nam/ Lúa ngoài ruộng hạt vừa đóng sữa/ Trong trường vui những tuổi mười lăm/ Đầu các em như từng cụm lúa/ Xúm bên cô, kén đẹp quanh tằm/ Thế cũng đủ điên đầu giặc Mỹ/ Những trẻ em yêu tiếng quê hương / Những cô giáo nuôi hồn trẻ nhỏ/ Bằng sữa thơm mát của văn chương.../ Mắt cô giáo sáng ngời tiếng Việt/ Mắt em bé ngồi nghe tha thiết/ Tiếng cha ông từ thuở trao về/ Bom nó thả đón đường bốn phía/ Lũ tinh vi nghề nghiệp giết người/ Thằng Mỹ sợ, con quỷ già hốt hoảng/ Sợ lúa làm đòng, sợ trẻ học sinh/ Sợ cô giáo, sợ thơ văn, sợ nắng/ Sợ hạt mầm, sợ sự sống tươi xanh...”...

Thầy Nguyễn Đức Thuận, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và THCS xã Thụy Dân cho biết: Sự hy sinh của cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân và 30 em học sinh là ký ức đau thương nhưng mãi là biểu tượng của tinh thần dạy và học, mỗi khi nhìn qua ô cửa sổ về phía nghĩa trang đặc biệt ấy, mỗi thầy cô và các em học sinh lại thêm quyết tâm phấn đấu dạy tốt, học tốt. Học tập tấm gương cô giáo Bùi Thị Thanh Xuân, nhà trường đã thực hiện tốt việc phát động các cuộc vận động, các phong trào thi đua dạy tốt học tốt, giáo dục đạo đức, truyền thống hiếu học, tôn sư trọng đạo, uống nước nhớ nguồn của quê hương. Hàng tuần trường tổ chức cho học sinh lao động vệ sinh khuôn viên, dọn dẹp các phần mộ và thắp hương tại Nghĩa trang 21/10. Cùng với xã Thụy Dân phấn đấu về đích nông thôn mới nâng cao, nhà trường phấn đấu đạt chuẩn mức độ 3, tập thể lao động tiên tiến xuất sắc, phấn đấu là điểm sáng của ngành giáo dục Thái Bình.

Gia Binh
(Thành phố Thái Bình)