Hội mùa thu kỷ niệm bách nhật ngày hóa kỵ của Thiền sư Dương Không Lộ và ngày sinh của Thiền sư cùng lễ trọng của đạo Phật là ngày rằm trăng tròn. Vì vậy, lễ rước kiệu Thánh tại chùa Keo được tổ chức trong 3 ngày đó là 13,14,15 tháng chín.

Hội mùa xuân tại chùa Keo mang tính chất của lễ hội nền văn minh nông nghiệp lúa nước, mọi người cùng cầu chúc cho quốc thái dân an, phong điều vũ thuận, nhà nhà bình yên khang thái. 

Trong lễ hội xuân truyền thống chùa Keo có rất nhiều tích trò diễn ra tạo không khí vui tươi phấn khởi và đua tài, rèn luyện sức khỏe để hướng tới cuộc sống tốt đẹp. Những lễ vật là những tinh túy chế biến chọn lọc từ sản phẩm nông nghiệp như gạo nếp, đường mật, đỗ xanh… cùng sự thành tâm dâng lên cúng Phật cúng Thánh.

Làng Keo xưa có 8 giáp, trong đó 4 giáp Đông là: Đông Nhất, Đông Nhì, Đại Hữu, Vọng Đông và 4 giáp Đoài là : Đoài Nhất, Vọng Đoài, Hoàng Quý, Đường Thịnh. Sáng mùng 4 tết, cùng với rất nhiều du khách về với lễ hội chùa Keo du xuân lễ Phật thì trai tráng cùng các bô lão của các giáp trong làng tề tựu tại đình làng chuẩn bị đầy đủ nguyên liệu chế biến cùng dụng cụ thi tài tập trung vào chùa thực hiện nghi thức lễ Phật và bắt đầu thi chạy giải lấy nước, thi kéo nứa lấy lửa và thi nấu cơm nấu xôi chè để tế Thánh lễ Phật.

Màn độc đáo nhất thu hút rất đông người tham gia và cổ vũ cho cuộc đua tài là màn kéo lửa. Các bếp đun với những ông đầu rau được xếp đặt ngay ngắn. Những thanh niên trẻ khỏe nhận nhiệm vụ chạy thi lấy nước về vo gạo nấu cơm nấu xôi. Những chàng trai tay cầm lọ lu chạy ba vòng quay hồ rồi về múc nước giếng ngọc tại chùa cho các bếp của giáp mình. Giáp nào chạy nhanh về trước được cộng thêm điểm trong cuộc thi tài.

Hồi hộp và vui nhất là màn kéo nứa lấy lửa. Độc đáo nhất so nhiều hội xuân các nơi khác là tại lễ hội xuân chùa Keo hình thức tạo ra lửa bằng cách thức truyền thống xa xưa. Trai làng của các giáp dùng hai thanh nứa khô chuẩn bị từ trước, khi đua tài chọn những chàng trai nhanh nhẹn khéo léo dùng hai thanh nứa kéo mạnh và nhanh cọ sát vào nhau. Do tác dụng của lực ma sát sinh ra nhiệt bén tàn lửa vào bùi nhùi đặt cạnh thanh nứa. Người thi dùng sự khéo léo thổi lửa, khi bếp nào bén lửa cháy đầu tiên là thắng cuộc trong màn kéo lửa. Cũng từ lúc này nguồn lửa ấm áp mang lại sinh khí mới được trao truyền đến các bếp và mọi người cùng xin lửa để thắp hương lễ Phật. Qua sự chế biến từ hạt gạo nếp thơm làng Keo những lễ vật thành phẩm hoàn tất. Xôi gấc đỏ tươi mềm dẻo, chè đậu xanh quyện thơm hương gừng, bát cơm tám trắng ngần… tất cả đều là sản vật gần gũi nhưng kết tinh của trời đất với bàn tay chăm chút cùng tấm lòng hướng thiện những mâm lễ hoàn thành để dâng lên lễ Phật.

Không khí vui đầu xuân còn kéo dài về đêm, màn rối nước với nhiều tích trò khuấy động mặt hồ sáng đèn lung linh, đặc biệt màn rối cạn (múa rối Ổi Lỗi) hầu Thánh thu hút nhiều người đón xem. Tượng rối tạo tác ngộ nghĩnh có phần kỳ dị, vẻ mặt khác nhau diễn tả nhiều cung bậc tình cảm. Qua màn rối lời xướng ca nguyện cầu cho đất nước hòa bình, chúng sinh an lạc, mùa màng bội thu. Ngoài ra còn việc khuyến học khuyến tài, giữ gìn nền nếp gia phong được truyền tải qua lời diễn xướng. Những điệu múa rối uyển chuyển hòa cùng tiếng trống, tiếng thanh la, tiếng mõ đạc rộn rã càng làm cho không khí vui xuân của lễ hội chùa Keo thêm ấn tượng trong lòng du khách. 

Mùa xuân cũng là dịp tổ chức nhiều màn thi đấu biểu diễn vật võ thể hiện tinh thần thượng võ của dân tộc. Trai làng Keo cùng quý khách thập phương đua tài trên xới vật, những điệu xe đài khởi động của các đô vật cùng những miếng đánh đòn thế khóa làm du khách thán phục vỗ tay tán thưởng. Ngoài màn vật võ thì tiết mục đấu roi cũng rất sôi động. Chiếc roi đấu là đoạn tre dài khoảng 4m, một đầu bọc nắm vải để tránh sát thương cho đối phương. Hai người thi đấu có màn chào hỏi và khởi động. Trong kỹ pháp đấu roi có nhiều đòn thế như Lã Vọng điếu ngư, trung bình tiên, song long tranh đấu… mỗi thế đánh rất uyển chuyển. Một tay người chơi cầm chuôi roi, tay kia cầm cán roi, thế tay cao thấp tùy ứng biến vừa phòng thủ để gạt đòn roi tấn công của đối thủ và có thể xoay đòn khóa lại. Khi đấu, roi của người chơi chạm vào cơ thể đối phương 5 lần là thắng một keo đấu. 

Trong lễ hội trên bờ có nhiều trò thi sôi động thì dưới hồ nước cửa chùa cũng có màn thi bơi bắt vịt cũng náo nhiệt không kém. Những con vịt khỏe bơi lặn tốt được thả xuống hồ. Người chơi phải bơi lặn giỏi để bắt vịt. Tuy nhiên, những chú vịt tinh khôn khi có người tiếp cận gần đến thì vịt ta lại lặn mất tăm, người cổ vũ reo hò cùng tiếng trống giục giã rộn vang cả lễ hội xuân.

Nguyễn Thuyên  

(Vũ Thư)