Đến thôn Lũng Đầu (Thái Xuyên), từ xa chúng tôi đã thấy mùi cá nướng thơm lừng, quyến rũ, lan tỏa quyện vào trong làn gió biển khiến cái lạnh của mùa đông được xua tan. 

Ông Vũ Đức Thăng, Trưởng thôn Lũng Đầu cho biết: Nghề nướng cá của chúng tôi có từ rất lâu đời. Ngày xưa, nhà nào cũng có ít nhất 1 cái ao, tôi nhớ cứ đến rằm tháng Chạp, khắp làng nhà nào cũng gọi anh em họ hàng đi kéo lưới, chuẩn bị than củi nổi lửa nướng cá. Vì thế, người dân có câu cửa miệng “Không cá nướng phi thành cỗ”, ý muốn nói nhà có cỗ mà không có món cá nướng thì chưa thể gọi là cỗ ngon. Trước đây, món cá nướng chỉ có trong ngày lễ tết hay khi nhà có việc đại sự. Những năm gần đây, đời sống vật chất, tinh thần của người dân ngày một khấm khá hơn, nhiều người muốn tìm về với giá trị truyền thống nên từ một món ăn dân dã, mộc mạc, bình dị của địa phương, món cá nướng Thái Xuyên đã trở thành đặc sản. Cá nướng Thái Xuyên không chỉ nổi tiếng ở Thái Bình mà còn được đưa đi tiêu thụ khắp các tỉnh như một món quà đặc biệt. 

Đến thăm cơ sở sản xuất cá nướng đạt tiêu chuẩn OCOP 3 sao duy nhất của xã Thái Xuyên, ông Vũ Minh Hoa, chủ cơ sở cho biết: Chỉ còn hơn 2 tuần nữa đến tết Nguyên đán, khi các đơn hàng đặt cá nướng làm quà biếu nhiều, cơ sở nướng cá của tôi phải hoạt động hết công suất, cả người nhà và nhân công phải 7 người thay nhau thực hiện các công đoạn chế biến, tẩm ướp, vào kẹp, nướng cá... 

Vừa xếp từng lát cá tươi ngon lên kẹp chuẩn bị nướng, ông Hoa chia sẻ: Để có những mẻ cá nướng thơm ngon, tôi thường chọn nguyên liệu là cá trắm cỏ, trọng lượng từ 3 - 6kg. Cá được sơ chế: bỏ đầu, bỏ ruột, làm sạch vảy, cắt khúc dài khoảng 15 - 20cm, sau đó chia mỗi khúc làm 2 theo chiều dọc, để ráo nước mới ướp gia vị. Cá sau khi ướp 30 phút với các loại gia vị: nước mắm Diêm Điền, thì là, hạt tiêu, nghệ và riềng được giã nhỏ vắt lấy nước, sả và ớt băm nhỏ... sẽ được kẹp vào hai thanh tre cật, cũng được ngâm chuốt kỹ càng. Lò nướng cá xây hai hàng gạch song song, than củi đượm nồng rải đều bên dưới, từng kẹp cá được gác lên để hứng hơi nóng từ than tỏa ra. Trong 7 - 8 tiếng nướng cá, hai vợ chồng tôi thay nhau người lật cá, người cho than hoa vào lò. Đến khi miếng cá vàng đều, thịt săn lại, mỡ cá không còn nhỏ xuống than tạo ra tiếng xèo xèo thì cá nướng đạt đến độ chín kỹ. Hiện nay, cứ 3 ngày tôi nướng 5 tạ cá, đến 25 tháng Chạp mỗi ngày tôi nướng 1 tấn cá tươi được 3 tạ cá nướng nhưng vẫn không đủ hàng cho khách đặt. Năm nay, giá nguyên liệu đầu vào tăng cao nên cá nướng tôi bán 350.000 - 400.000 đồng/kg.

Cũng như gia đình ông Hoa, gia đình ông Phạm Trung Kiên, thôn Lục Nam hiện có 10 lao động đang tất bật làm việc không ngơi nghỉ để kịp đáp ứng sản phẩm cho khách hàng ở trong và ngoài tỉnh. Mỗi người một việc, người mổ cá, người giã riềng, người rửa kẹp..., không khí nhộn nhịp, các công đoạn được mọi người thực hiện một cách chuyên nghiệp. 

Ông Kiên tâm sự: Tôi mở cơ sở nướng cá được hơn 15 năm, nghề này giúp cho gia đình có thu nhập ổn định. Để phục vụ thị trường tết Nguyên đán, từ tháng 10 âm lịch tôi đã mua dự trữ khoảng hơn 5 tấn cá trắm, mỗi con nặng 3,5 - 7kg. Có được những mẻ cá nướng tươi ngon, thơm phức, chúng tôi làm rất kỳ công, công đoạn nướng rất vất vả, người nướng phải có kinh nghiệm, lật trở càng đều tay thì cá càng thơm ngon. Sau khi cá nướng xong, sẽ được hút chân không gửi xe khách đi các tỉnh. Nghề này duy trì quanh năm nhưng dịp gần tết nhu cầu của người dân tăng gấp 2 - 3 lần so với ngày thường nên gia đình tôi thuê thêm 5 lao động làm từ 3 giờ đến 22 giờ. Hiện khách đã đặt hàng đến 28 tháng Chạp lấy khoảng 2 tấn cá nướng.

Ông Nguyễn Quang Dũng, Chủ tịch UBND xã Thái Xuyên cho biết: Trên địa bàn xã có 60 - 70 hộ gia đình làm nghề nướng cá ở các thôn Lũng Đầu, Lục Nam; dịp gần tết, số hộ làm nghề nướng cá tăng gấp đôi, góp phần tăng thu nhập cho người dân ở địa phương. Năm 2023, sản phẩm cá nướng Hoa Hương được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, đây là cơ hội để sản phẩm của địa phương được quảng bá và mở rộng thị trường tiêu thụ. Thời gian tới, chúng tôi tiếp tục tuyên truyền người dân nâng cao thương hiệu cá nướng Thái Xuyên, thực hiện bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, quảng bá giới thiệu sản phẩm... xây dựng thương hiệu cá nướng Thái Xuyên bền vững. Để mỗi dịp tết đến xuân về, món cá nướng Thái Xuyên trở thành món quà quê được nhiều người biết đến và tin dùng.

Nguyễn Thắm