Thời điểm này, địa bàn chiếm đóng của quân Pháp chỉ còn trong phạm vi các trục đường giao thông quan trọng và khu vực xung quanh thị xã Thái Bình. Tháng 5/1953, Chính phủ Pháp cử tướng Hăngri Nava thay viên tướng bại trận Xalăng đề ra kế hoạch quân sự Nava nhằm giải quyết vấn đề chiến tranh ở Ðông Dương trong vòng 18 tháng. Trong khuôn khổ kế hoạch Nava, cuối tháng 11/1953, quân Pháp đã mở hai cuộc càn Con Trâu (Buffle) và Con Cắt (Gerfaut)  đánh vào các khu du kích của ta ở phía nam và bắc sông Trà Lý. Nắm được ý đồ và hướng hành quân của địch, Tỉnh ủy đã điều Tiểu đoàn 53 xuống phối hợp và hỗ trợ Tiền Hải chống càn.

Ðể tránh thiệt hại cho nhân dân, ngay sau khi nhận được thông báo, Huyện ủy và Ủy ban kháng chiến hành chính huyện đã cử cán bộ xuống các xã, chỉ đạo hướng dẫn nhân dân phân tán của cải, thu hoạch lúa mùa nhanh, gặt đến đâu cất giữ tới đó và tích cực chuẩn bị lực lượng chống địch càn quét.

Ngày 27/11/1953, địch sử dụng 3 binh đoàn cơ động (GM1, HM9, GMVN), 1 tiểu đoàn cơ giới, 40 khẩu pháo các loại, 2 tàu chiến mở trận càn Con Trâu chia làm hai mũi tiến hành càn quét Kiến Xương, Tiền Hải. Trên địa bàn hai xã Nam Hải và Ðông Hải (nay là xã Nam Hà) đã diễn ra các cuộc đọ sức rất quyết liệt giữa lực lượng võ trang của ta và lực lượng càn quét của quân Pháp.

Tại thôn Ðông Hào, chiều ngày 27/11/1953, khi đoàn xe tăng bảy chiếc của chúng lọt vào trận địa mai phục, ta đã nổ súng tiêu diệt, bắn cháy tại chỗ một xe tăng và bắn hỏng một chiếc khác. Tại An Tứ (xã Nam Hải), lực lượng càn quét của Pháp đã bị bộ đội và dân quân du kích xã chặn đánh quyết liệt ở miếu Bách Linh, ta bắn hỏng hai xe lội nước, tiêu diệt nhiều tên địch, buộc chúng phải rút chạy. Tại xã Trình Phố, dân quân du kích đã chặn đánh địch ở ba vị trí trọng yếu: miếu Nội Hon, gốc cây Si và đình Một, tiêu diệt 15 tên và làm bị thương nhiều tên khác.

Phối hợp với quân và dân Tiền Hải, tại Kiến Xương và trên địa bàn thị xã Thái Bình, bộ đội đã phối hợp với  lực lượng vũ trang địa phương chặn đánh lại địch rất quyết liệt. Ngày 5/12/1953, trước sức kháng cự của quân dân Thái Bình, cuộc càn quét của địch đã phải kết thúc. Tính tổng cộng trong toàn bộ đợt chống càn này, quân và dân Tiền Hải đã phá hủy 2 xe tăng địch, làm hỏng nặng 6 xe cơ giới, loại khỏi vòng chiến đấu 225 tên.

Thắng lợi trong trận càn “Con Trâu” của quân và dân Tiền Hải, đánh dấu bước trưởng thành của lực lượng vũ trang địa phương. Ngày 12/12/1953, chỉ một tuần sau kết thúc trận càn “Con Trâu” quân Pháp lại điều 6 binh đoàn cơ động (GM1, GM3, GM4, GM5, GM8 và GMVN), 3 tiểu đoàn khinh quân (703, 705, 711), 1 tiểu đoàn cơ giới, 8 tiểu đoàn pháo gồm 72 khẩu các loại, 1 tiểu đoàn vận tải, 2 hạm đội tàu chiến, có không quân yểm trợ, do viên tướng G.Hin chỉ huy, mở trận càn “Con Cắt” dài ngày, đánh phá khắp các huyện trong tỉnh.

Cuộc càn quét này kéo dài tới cuối tháng 1/1954, được chia làm ba đợt, theo phương thức tiến quân ồ ạt, tập trung hỏa lực bắn phá cao độ, sau đó bao vây hợp kích. Phối hợp với Tiểu đoàn 53 bộ đội tỉnh, dân quân du kích các xã huyện Tiền Hải đã đánh gần 100 trận, tiêu diệt trên 1.000 tên địch, phá hủy 29 xe cơ giới. Riêng các xã An Khang, Thư Ðiền, Tiểu Hoàng, phối  hợp với bộ đội huyện đã đánh hàng chục trận, diệt và làm bị thương gần 100 tên, địch phải cho máy bay trực thăng xuống lấy xác.

Tại xã Công Trứ, trong một đêm, du kích liên tiếp tiến công địch tới bảy lần; tại An Ninh, du kích đã ghép hai quả mìn muỗi phá một xe cơ giới của địch. Cuối tháng 12/1953, địch tiếp tục tiến hành càn quét khu vực phía Bắc, sau đó quay lại quét các huyện phía Nam Thái Bình và luôn luôn bị giáng trả quyết liệt.

Dân quân du kích Vân Trường, trong 5 ngày đã đánh địch 27 trận. Du kích các làng Tiểu Hoàng, Thư Ðiền, An Khang đã đánh 37 trận trong suốt đợt càn, diệt và làm bị thương 124 tên. Ngày 20/1/1954, trước sức chống trả quyết liệt của quân và dân Thái Bình, quân Pháp buộc phải rút quân, chấm dứt cuộc càn quét. Tiền Hải sạch bóng quân thù, trở thành vùng tự do, bắt tay vào khôi phục, phát triển kinh tế, xây dựng hậu phương.

Thực hiện chủ trương của tỉnh, Ðảng bộ và nhân dân Tiền Hải đã đi vào một cuộc vận động mới. Trên mọi thôn xóm lại dấy lên phong trào quyên góp tiền của, thóc gạo... gửi tặng chiến sĩ Ðiện Biên. Bộ đội và du kích huyện Tiền Hải đã tình nguyện sang Hải Dương, Hưng Yên phối hợp cùng bộ đội chủ lực chiến đấu ở mặt trận đường 5 để chia lửa cùng Ðiện Biên Phủ anh hùng. Hàng vạn người tình nguyện đi dân công phá đường, đắp ụ ngăn bước tiến của quân Pháp. Bà con nông dân hăng hái tham gia gánh gạo vượt sông Hồng, sông Ðáy tiếp tế cho chiến trường chính; thanh niên hăng hái rủ nhau tòng quân phục vụ chiến dịch với khẩu hiệu “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả cho Ðiên Biên Phủ" thắng lợi.

Ngày 7/5/1954, sau 56 ngày đêm chiến đấu, bộ đội ta đã tiêu diệt và bắt sống toàn bộ 16.200 tên địch tại Ðiện Biên Phủ. Trên các chiến trường quân và dân Thái Bình đồng loạt tiến công địch, kết hợp làm công tác địch vận, làm tan rã hàng ngũ địch; đồng thời đẩy mạnh đấu tranh chính trị, góp phần tạo áp lực cho đấu tranh ngoại giao. Trước sức tiến công mạnh mẽ của lực lượng vũ trang ta và để tránh một thảm họa như Ðiện Biên Phủ, từ cuối tháng 6/1954, quân địch rời bỏ các đồn bốt, rút dần về thị xã Thái Bình.

Ngày 30/6/1954, Ðại đội 5 bộ đội địa phương Tiền Hải đã phối hợp với bộ đội huyện Ðông Quan bố trí trận địa phục kích quân địch tại ngã tư Gia Lễ, diệt một tiểu đoàn địch, phá hủy 11 xe cơ giới, hai đại bác 105 ly. Ðể cứu nguy cho đám tàn quân, Pháp đã điều máy bay đến ném bom các thôn ven đường 10 như: Tự Tân, Nam Dụ, Dụ Ðại, Thái Hòa... gây nhiều thiệt hại cho nhân dân. Vào 21 giờ đêm ngày 30/6/1954, quân địch lặng lẽ rút khỏi thị xã Thái Bình theo đường 223 về Hải Phòng. Sáng 1/7/1954, bộ đội ta vào tiếp quản thị xã, tỉnh Thái Bình đã được giải phóng.

Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, quân và dân Tiền Hải với tinh thần bất khuất và ý chí kiên cường đã chiến đấu 216 trận lớn nhỏ, san bằng 23 đồn bốt, tiêu diệt 1.203 tên địch, diệt 2 xe tăng, 1 tàu chiến, thu 1.500 súng các loại, hàng chục tấn đạn dược, bức hàng, bức rút đồn bốt, phá hàng ngàn mét đường giao thông và nhiều cầu cống, ngăn cản bước tiến của địch, góp phần đáng kể cùng quân chủ lực đánh đuổi giặc Pháp, diệt ác, phá tề tiến lên giải phóng quê hương. Ðồng thời, 2.926 người con ưu tú của Tiền Hải đã gia nhập quân đội có mặt trên khắp các chiến trường, hàng ngàn dân công hỏa tuyến đã được huy động phục vụ chiến đấu.

Cùng với nhân dân cả nước, nhân dân Tiền Hải đã viết nên một trang sử hào hùng trong trang sử oanh liệt chung của cả dân tộc. Trên từng thước đất đã thấm đẫm máu xương và nước mắt của biết bao đồng bào, đồng chí, nhưng còn đó mãi mãi là những chiến công oanh liệt, tô thắm thêm truyền thống quê hương, dân tộc. Ðó là tài sản vô giá để Ðảng bộ và nhân dân Tiền Hải vững vàng bước vào giai đoạn cách mạng mới.

Phan Anh