Những năm qua, bằng nhiều nguồn kinh phí, huyện đã đầu tư xây dựng 21 kho lạnh (20 kho của HTX và 1 kho tư nhân) có tổng công suất bảo quản trên 600 tấn khoai tây giống, giúp người dân giảm 50- 60% chi phí sản xuất.

Trước khi nhân dân bước vào thu mùa, trồng vụ đông, HTX Tân Hòa đã mở cửa 2 kho lạnh để trả 60 tấn khoai tây cho nhân dân tự bảo quản. Chủ nhiệm Hoàng Văn Toanh cho biết: Sau 8 tháng gửi lưu kho, tính ra mỗi kg giống chi phí hết 4,8 ngàn đồng. So với giá 10 ngàn đồng/kg đang bán trên thị trường, người dân đã thu lãi gấp đôi.

Tân Hòa có tổng diện tích trồng khoai tây vụ đông 120- 130 ha lớn nhất huyện, cần khoảng 140 tấn giống. Ngoài kho lạnh của HTX, còn có kho của gia đình anh Hoàng Văn Tâm (thôn Nhật Tân) công suất 30 tấn. Năm nay, Tân Hòa được Trung tâm tư vấn khoa học hỗ trợ 6 tấn khoai tây để nhân giống. Cân đối các nguồn, xã vẫn còn thiếu khoảng chục tấn khoai giống.

Người dân nơi đây thường xuyên được các đơn vị chọn khảo nghiệm giống mới và chuyển giao khoa học kỹ thuật sớm hơn các xã. Về Tân Hòa mùa thu hoạch khoai tây dịp giáp tết, làng đông như hội. Xe các tỉnh phía nam nối đuôi nhau ra vào cân khoai. Người mua xuống tận ruộng chờ chủ nhà thu dỡ củ nên nhân dân rất phấn khởi. Nhiều nhà trồng với diện tích lớn như ông Nguyễn Văn Nhu,  anh Thuộc trồng 1 mẫu. Ông Bùi Thư (bí thư thôn Nam Bi) năm nay gửi kho lạnh gần 1 tấn khoai để bán giống.

Năm 2010, mặc dù mất điện liên tục, nhưng tỷ lệ hao hụt chỉ khoảng 7-10% không cao hơn mọi năm. Một trong những yếu tố quan trọng là khâu chọn giống. HTX hướng dẫn bà con thu dỡ trước những cây bị bệnh xoăn lá, héo xanh để củ không lẫn với cây sạch bệnh. Chọn ngày thu hoạch tạnh ráo, không mưa, khoai đem về để chỗ thoáng gió, tránh ánh nắng chiếu trực tiếp, chọn loại 15-30 củ/kg, không sứt sát. Khi đem khoai đến gửi, tại cửa kho, HTX lại cử lao động chọn, loại củ không đủ tiêu chuẩn trước khi đóng vào bao lưới, mắt nhỏ, thoáng, trọng lượng 30 kg/bao, có viết tên từng hộ, từng thôn.

Khoai xếp vào kho cũng phải đúng kỹ thuật để hơi lạnh lưu thông đều trên dưới, trong ngoài. Trước đây, các hộ tự bảo quản giống tại nhà, bị chuột cắn, khoai hỏng, tỷ lệ hao hụt từ 50-70%. Từ khi có kho lạnh, diện tích trồng khoai tây của Tân Hòa mở rộng gấp đôi. Năng suất đạt 800 kg - 1000 kg/sào. Giá đầu vụ 4000 đồng/kg, nhiều hộ thu từ 3 - 4 triệu đồng/sào. Cao nhất so với các cây vụ đông khác.

Xã Nguyên Xá có 2 kho lạnh công suất bảo quản 60 tấn. Tuy diện tích trồng khoai tây không lớn, chỉ với 30 ha, nhưng cách làm của Nguyên Xá khác các nơi, chủ yếu sản xuất bán khoai tây giống. Vụ xuân 2010, HTX ứng giống cho xã viên trồng 8 ha khoai tây Solara và KT2 Đức. HTX thu mua khoai vụ xuân và vụ đông bảo quản trong kho lạnh để đầu vụ cung ứng cho Công ty giống cây trồng các tỉnh Bắc Giang, Thanh Hóa, Hà Nội theo hợp đồng.

Chủ nhiệm HTX - anh Hoàng Xuân Sảng cho biết: Để bán được khoai giống cho họ, HTX phải thuê kỹ sư có chuyên môn kiểm định đồng ruộng, lập biên bản trước khi vào vụ trồng. Người mua đòi hỏi xác định rõ nguồn gốc khoai giống sản xuất tại khu vực có điều kiện thổ nhưỡng như thế nào. Đồng thời, tuân thủ chặt chẽ toàn bộ quy trình kỹ thuật. Năm nay, Bắc Giang ký hợp đồng mua 60 tấn nhưng HTX chỉ cung ứng được cho họ 30 tấn. Lúc ký giá 9.000 đồng/kg, nay thị trường tăng bao nhiêu cũng phải giữ giá đó. Vụ đông 2010, HTX hỗ trợ giống, thu mua toàn bộ sản phẩm của 250 hộ trồng trong vùng quy hoạch gần 20 ha.

Tuy nhiên, không phải xã nào cũng tận dụng phát huy hết lợi thế của kho lạnh. Xã Song An có 2 kho nhưng năm 2010, lượng giống dân mang vào gửi chỉ đủ vận hành 1 kho.

Để mở rộng diện tích cây vụ đông ưa lạnh, chủ lực là khoai tây, Vũ Thư có chủ trương hỗ trợ giống đối với những xã có kho lạnh, mỗi xã 5 ha để nhân giống cho vụ sau. Cây khoai tây thời vụ không khắt khe, quỹ đất còn lớn, nhưng do giá khoai quá cao. Hiện giống khoai tây Trung quốc trên thị trường 13 ngàn đồng/kg nên không phải hộ nào cũng có điều kiện đầu tư.

Giải pháp kho lạnh bảo quản, chủ động nguồn giống hiện tại cũng như lâu dài vẫn là biện pháp tối ưu, cần sự hỗ trợ của huyện để tư nhân cũng nhiệt tình đầu tư, góp phần mở rộng vùng khoai tây hàng hóa, hạ nhiệt thị trường khoai giống.

Bảo Linh