Dấu ấn lịch sử đền Tiên La 

Những ngày tháng 3 âm lịch, nhân dân Hưng Hà nói riêng, du khách thập phương nói chung cùng hướng về vùng đất cổ Đa Cương xưa (huyện Hưng Hà ngày nay), nơi có đền Tiên La thờ Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục - nữ anh hùng dân tộc đã có công cứu nước, cứu dân thoát khỏi ách đô hộ của quân Đông Hán, được sử sách ghi danh và muôn đời các thế hệ người dân Việt Nam tôn vinh, ca ngợi. 

Câu chuyện về đền Tiên La vẫn được lưu truyền cho đến ngày nay, kể về một nữ tướng xuất sắc mang tên Vũ Thị Thục, hay còn được gọi là Thục Nương. Bà được sinh ra trong một gia đình làm nghề bốc thuốc, chữa bệnh. Bà đẹp người, đẹp nết, văn võ song toàn, giàu lòng nhân ái yêu nước thương dân. Năm 18 tuổi, bà đính hôn với con trai trưởng huyện là Phạm Danh Hương và là quận trưởng Nam Chân. Trước ngày cưới, bà đã bị quân lính của Tô Định, lúc bấy giờ là viên quan Thái Thú của bọn phong kiến phương Bắc bắt về ép gả cho hắn. Bà nhất quyết không chịu khuất phục nên Tô Định đã tìm cách giết hại cha bà và Phạm Danh Hương, sau đó lùng bắt bà về. Bà được dân làng giúp đỡ chạy thoát, tìm đường ra bờ sông, chèo thuyền vài ngày ròng rã thì tới được vùng đất Đa Cương hương. Tại đây, bà đã chiêu binh khởi nghĩa chống lại quân xâm lược phương Bắc với 4 chữ vàng “Bát Nạn tướng quân”. Nghĩa quân do bà lãnh đạo ngày càng lớn mạnh. Năm 39 sau Công nguyên, Hai Bà Trưng dựng cờ khởi nghĩa, kêu gọi các hào kiệt cả nước về tụ nghĩa, bà cùng quân sĩ vùng Đa Cương đầu quân để hợp sức chống quân Đông Hán. Mùa xuân năm 40 thế kỷ thứ nhất, cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng toàn thắng. Sau khi lên ngôi, Trưng Vương ban phong bà là Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục đứng đầu các tướng. Năm 42 sau Công nguyên, vua Đông Hán sai Mã Viện đem quân sang tái chiếm nước ta. Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục thống lĩnh quân tiên phong cùng Hai Bà Trưng quyết liệt đánh trả quân Đông Hán. Giặc mạnh, binh yếu, đến cuối năm 43, nghĩa quân thất bại nặng nề, Hai Bà Trưng đã hy sinh anh dũng. Bà cùng nghĩa quân lui về cố thủ tại Tiên La. Ngày 17 tháng 3 năm 43, bà đã rút gươm tự tiết tại gò Kim Quy bên dòng sông Tiên Hưng. 

Cảm kích, biết ơn công đức và chí khí oai hùng của bà, nhân dân quanh vùng đã lập đền thờ. Đền thờ Thánh mẫu Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục tọa lạc ở hai bên bờ sông Tiên Hưng với kiến trúc uy nghi, lộng lẫy, từng bước xứng tầm với công lao to lớn của người nữ anh hùng dân tộc, trở thành một trong những điểm nhấn du lịch văn hóa tâm linh của huyện Hưng Hà. 

Ông Đặng Vũ Trần Nhã, thủ nhang đền Tiên La cho biết: Đền Tiên La được xây tại gò Kim Quy (nằm giữa thôn Tiên La) theo đúng nguyên mẫu kiến trúc cổ “tiền nhất, hậu đinh”, từ cột, kèo đến đao mái uốn cong với kiểu dáng lưỡng long chầu nguyệt, mặt trước đền hướng ra sông Tiên Hưng, gần ngã ba đổ ra sông Luộc. Đền có 3 tòa điện chính là: tiền tế, trung tế và hậu điện hay còn gọi là hậu cung. Đặc biệt, toàn bộ vật liệu xây dựng đều bằng đá, riêng hậu cung gồm 3 gian, trong đó gian giữa là ngai và tượng thờ Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục, xung quanh thờ các tướng sĩ của bà. Trên nóc hậu cung treo bức đại tự “Vạn cổ anh linh”. Tương truyền, đây còn là nơi đặt mộ của bà. Cùng với kiến trúc đặc sắc, đền Tiên La còn lưu giữ nhiều đồ tế khí, đồ thờ có niên hạn từ thời Trần, Lê. 

Với lịch sử khoảng 2.000 năm, đền Tiên La là một trong số ít ngôi đền có kiến trúc đá đồ sộ bậc nhất vùng châu thổ sông Hồng. Sự độc đáo của nghệ thuật kiến trúc và thế đất thiêng huyền bí của gò Kim Quy nơi tọa lạc ngôi đền, đã tạo ra sức hút mãnh liệt, hội tụ các giá trị nhân văn trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Đây là điểm nhấn quan trọng, là nguồn cổ vũ lớn lao để huyện Hưng Hà tiếp tục phấn đấu, giữ gìn và phát huy giá trị của quần thể khu di tích thờ Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục cho muôn đời sau. 

Tháng 3 về Tiên La trẩy hội 

Theo phong tục cổ truyền, hàng năm vào ngày 10 tháng 3 âm lịch là ngày khai mạc lễ hội Tiên La. Đây là dịp để các tầng lớp nhân dân địa phương và du khách thập phương về thắp nén tâm nhang tỏ lòng tri ân người nữ anh hùng dân tộc. 

Ông Đặng Vũ Trần Nhã, thủ nhang đền Tiên La cho biết thêm: Đền Tiên La được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia năm 1986. Hiện nay, đền còn lưu giữ nhiều đồ tế có giá trị lịch sử quý giá... Lễ hội Tiên La trở thành nét đẹp văn hóa tâm linh của cộng đồng, là dòng chảy xuyên suốt thời gian, nối liền không gian quá khứ - hiện tại - tương lai, khơi dậy và phát huy truyền thống, tôn vinh đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”. Ngày 15/4/2016, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa lễ hội Tiên La vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là điểm nhấn quan trọng, là nguồn cổ vũ lớn lao để chúng tôi tiếp tục phấn đấu, giữ gìn và phát huy giá trị của quần thể khu di tích thờ Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục cho muôn đời sau. 

Những ngày này, du khách thập phương đổ về đây, vừa với tâm thức tưởng niệm Ðông Nhung Ðại tướng quân Vũ Thị Thục vừa để thưởng ngoạn một công trình kiến trúc cổ với cảnh quan thơ mộng. Nét nổi bật nhất của cụm di tích gồm hệ thống đền, miếu, bia đá, đình làng nơi thờ tự liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp của Đông Nhung Đại tướng quân Vũ Thị Thục. Ông Nguyễn Văn Nhận, du khách đến từ Thành phố Hồ Chí Minh chia sẻ: Năm nào chuẩn bị đến ngày giỗ Mẫu, gia đình tôi cũng về quê tới thắp hương để cầu mong sức khỏe cho tất cả mọi người. Mỗi lần về với đền Tiên La, chúng tôi rất ấn tượng với sự mến khách của người dân nơi đây và được chiêm ngưỡng những giá trị văn hóa tâm linh, kiến trúc của ngôi đền. Đặc biệt, khi tìm hiểu về những giá trị văn hóa lâu đời của dân tộc ta, tôi càng tự hào và thêm yêu quê hương, đất nước. 

Đền Tiên La mang đậm nét kiến trúc cổ truyền thống với phong cách nghệ thuật tinh xảo, độc đáo, được tu bổ qua nhiều thời kỳ nhưng vẫn giữ được vẻ cổ kính. Các công trình chính như cổng tam quan, đại bái, hậu cung, lầu chuông, lầu trống đều được chạm khắc công phu với các họa tiết rồng, phượng, tứ linh, thể hiện sự tinh tế chạm khắc gỗ, đá của nghệ nhân xưa. Đền lưu giữ nhiều hiện vật quý như sắc phong, bia đá, câu đối cổ có giá trị nghiên cứu và bảo tồn, góp phần nghiên cứu lịch sử và văn hóa. Đặc biệt, lễ hội bảo tồn và phát huy nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống như lễ bái yết, rước kiệu, tế lễ với các nghi lễ trang trọng, tạo nên bầu không khí sôi động, thu hút đông đảo người dân tham gia, thể hiện bản sắc văn hóa dân gian vùng đồng bằng Bắc Bộ. Ông Vũ Xuân Thắng, thành viên Ban quản lý đền Tiên La cho biết: Các hoạt động văn hóa dân gian phong phú như hát văn, hát chèo, múa rồng lân, thi giã bánh giầy, thi têm trầu cánh phượng, kéo co, thi đấu cờ biển, pháo đất... đến thời điểm này đã được chuẩn bị chu đáo, qua đó phản ánh nếp sống và tinh thần đoàn kết của cộng đồng dân cư, tạo nên bầu không khí sôi động, thu hút đông đảo người dân tham gia, giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. 

Ông Đoàn Văn Cân, Chủ tịch UBND xã Đoan Hùng cho biết: Để tạo ấn tượng trong lòng du khách cũng như quảng bá về khu di tích lịch sử văn hóa đền Tiên La đến với mọi miền Tổ quốc, Ban tổ chức lễ hội đã tăng cường công tác tuyên truyền trước, trong và sau lễ hội. Đồng thời, chỉnh trang khuôn viên tạo sự thông thoáng, yên bình cho du khách đến tham quan. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng chuẩn bị chu đáo các điều kiện thực hiện các nghi thức bảo đảm an toàn, trang trọng. 

Bà Nguyễn Thị Tuyết, thôn Tiên La cho biết: Cả thôn Tiên La từ thanh niên, trung niên tới người cao tuổi đều chung niềm phấn khởi, nô nức, mong chờ những ngày diễn ra lễ hội. Năm nay, tôi tiếp tục tham gia các nghi thức tế lễ và hội thi giã bánh giầy, têm trầu cánh phượng với mong muốn dâng lên Mẫu những vật phẩm ý nghĩa nhất. 

Đền Tiên La không chỉ là niềm tự hào của nhân dân Hưng Hà mà còn là một di sản quý báu của dân tộc Việt Nam. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích và lễ hội là trách nhiệm của thế hệ hôm nay và mai sau.

Nghi thức lễ bái yết tại lễ hội Tiên La.

Thanh Thủy