Xã Song An, huyện Vũ Thư là một trong những vùng quê hiện vẫn lưu giữ nhiều hoạt động văn hóa truyền thống độc đáo, trong đó có tục thổi xôi gấc hoặc làm các loại bánh dày, bánh trôi gấc trong dịp tết cổ truyền. Bà Khiếu Thị Miến, 70 tuổi, thôn Gián Nghị chia sẻ: Hàng chục năm qua, gia đình tôi vẫn giữ truyền thống thổi xôi gấc và làm các loại bánh dày đỏ, bánh trôi đỏ để dâng lên ban thờ tổ tiên lúc giao thừa. Ngày mùng một tết, trong mâm cơm quây quần đầu năm mới, ngoài bánh chưng và các món ăn truyền thống, gia đình tôi bao giờ cũng có thêm những đĩa xôi, đĩa bánh dày, bát bánh trôi gấc đỏ tươi. Con cháu trong gia đình và khách đến chúc tết đều hào hứng thưởng thức, không chỉ vì nó rất dẻo thơm mà còn bởi niềm tin về sự may mắn, lạc quan từ những món ăn này.

Các thành viên trong gia đình quây quần làm các món bánh gấc để dâng lên ban thờ tổ tiên lúc giao thừa.

Nguyên liệu để làm các loại xôi, bánh này rất gần gũi như gạo nếp cái hoa vàng do các gia đình tự cấy; gấc trên giàn nhà hoặc xin hàng xóm. Tuy nhiên, phải là người có kinh nghiệm mới chọn được quả gấc nếp, khi thổi xôi hoặc làm bánh sẽ có màu đỏ tươi. Ngoài gạo ngon, xôi gấc nếu được xôi bằng chõ sành, đun trên bếp củi và khi gần bắc ra khỏi bếp đảo một chút đường vào thì xôi rền, thơm, vị béo ngậy của gấc hòa quyện với vị ngọt nhẹ của đường tạo nên món xôi gấc tuyệt vời. Nếu làm bánh dày gấc cũng cần nấu xôi gấc như thế nhưng thay vì cho đường thì người ta cho vài hạt muối. Khi xôi gấc chín rền, vừa nhấc khỏi bếp vẫn còn nóng hổi, ngay lập tức cho vào cối đá, dùng chày giã tới khi dẻo, mịn. Đây là công việc khá nặng nhọc, vì vậy thường do trai tráng khỏe mạnh thực hiện. Ngày tết với nhiều món ăn giàu đạm như giò, chả, thịt dễ gây ngán, món bánh trôi nước có vị ngọt thanh được nhiều người yêu thích. Đối với món bánh trôi, thông thường người ta hay làm bánh trôi trắng nhưng ngày tết người dân thích màu đỏ, vì vậy họ sử dụng gấc nhào vào bột, tạo màu đỏ cho bánh. Gấc vừa mang lại màu đỏ tươi tự nhiên vừa tốt cho sức khỏe. “Ngày nay, nhờ có máy móc hỗ trợ, các gia đình chỉ cần thổi xôi gấc, ủ nóng, mang đến cơ sở dịch vụ nghiền bánh dày, chỉ sau ít phút đã có những bánh dày đỏ tươi, mịn bóng, dẻo thơm cho ngày tết. Hoặc xưa kia, chúng tôi phải nghiền bột bằng cối đá quay tay nhưng giờ đã có máy nghiền bột nước, đỡ vất vả hơn. Nhờ tiến bộ kỹ thuật, thuận tiện cho người dân nên nhiều gia đình ở quê tôi vẫn duy trì được phong tục làm bánh màu đỏ lấy may ngày tết mà cha ông để lại” - bà Đỗ Tiến Cách, xã Song An chia sẻ.

Do bận rộn, hiện nhiều gia đình không tự làm mà đặt mua bánh gấc ngày tết. Chị Ngô Thị Hồng Nhung, chủ cơ sở làm bánh gai thôn Đại Đồng, xã Tân Hòa cho biết: Ngoài bánh gai, dịp tết, gia đình tôi nhận được rất nhiều đơn đặt hàng làm bánh gấc. Cách làm món bánh này tương tự bánh gai nhưng thay vì sử dụng lá gai cho màu đen, chúng tôi sử dụng gấc để bánh có màu đỏ tươi. Bà con đặt bánh gấc để sử dụng trong gia đình hoặc làm quà biếu ngày tết chủ yếu với ý nghĩa mong muốn có nhiều may mắn trong năm mới.

Chị Đinh Thị Lan, thôn Ngô Xá, xã Nguyên Xá chia sẻ: Mỗi khi đến chúc tết, được chủ nhà nhiệt tình mời các món xôi gấc hoặc bánh dày, bánh trôi gấc, chúng tôi luôn vui vẻ thưởng thức, mong một năm may mắn, hạnh phúc như thịnh ý tốt đẹp của gia chủ dành cho mình. Đối với người dân nông thôn, tết không có quà cáp cao sang, chỉ có nắm xôi, miếng bánh mời nhau nhưng tôi thấy rất chân tình, ấm áp.

Tết hiện đại ngày nay có rất nhiều loại quà, bánh mới lạ, hấp dẫn nhưng không thể lấn át những đĩa xôi gấc, chiếc bánh gấc giản dị, dân dã mà mang nhiều ý nghĩa sâu sắc. Tục thổi xôi gấc, làm bánh gấc ngày tết của nhiều gia đình hiện nay không chỉ thể hiện ước vọng về một năm mới may mắn, bình yên, no đủ mà còn góp phần gìn giữ những nét đẹp văn hóa trong ngày tết cổ truyền.

Quỳnh Lưu