Chuyện người bán bản quyền giống lúa đầu tiên

Vào một buổi sáng vụ xuân 1996, khi ra thăm mô hình trình diễn giống lúa 13/2 ở cánh đồng Tiền Phong – thành phố Thái Bình, kỹ sư Ðặng Tiểu Bình, cán bộ Trung tâm Khảo nghiệm Khuyến nông thấy một hiện tượng khác lạ: xung quanh nhiều khóm lúa chết rét có một cá thể đột biến tự nhiên vẫn sống cho bông sai hạt mẩy. Ông Bình bỗng nhớ lại lời dặn của thầy Hùng – Trường Ðại học Nông nghiệp: "Khi ra cánh đồng nhìn bông lúa khác lạ thì đó có thể là tiền đề chọn giống tạo một giống lúa mới". Ông Bình liền cắt hết khóm lúa về gieo cấy. Sau nhiều năm kiên trì gieo cấy, chọn lọc qua nhiều đời, một giống lúa mới mang tên BC15 được hình thành. Tiếp đó giai đoạn chọn thuần giống. Ðến năm 2004, BC15 được đưa Khảo nghiệm tại Trung tâm Khảo nghiệm và Khuyến nông Thái Bình và Trung tâm khảo nghiệm giống cây trồng Trung ương; rồi được xây dựng các mô hình trình diễn tại một số huyện ở Thái Bình.

Qua 11 năm nghiên cứu chọn tạo, khảo nghiệm, trình diễn, sản xuất thử, kỹ sư Ðặng Tiểu Bình bước đầu đã tạo ra được giống lúa mới BC15 khắc phục được những nhược điểm của các giống lúa như Q5, BT7, Xi23… cao hơn cả về năng suất, chất lượng và giá trị thu nhập.

Ðưa giống lúa BC15 trở thành giống lúa Quốc gia

Tổng Giám đốc Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình Trần Mạnh Báo cho biết anh và kỹ sư Ðặng Tiểu Bình cùng học trường Ðại học Nông nghiệp. Khi biết Kỹ sư Bình đang chọn tạo một giống lúa, với cảm quan nghề nghiệp, anh đã thấy manh nha một giống lúa mới chất lượng. Song, sau hàng chục năm chọn tạo, kỹ sư Bình vẫn chưa đưa được BC15 ra đại trà. Và nguy cơ giống nhái, giống giả BC15 đã xuất hiện ở nhiều nơi. Trong khi đó kỹ sư Bình không đủ nguồn lực, đội ngũ cán bộ, công nhân, cơ sở nghiên cứu, khảo nghiệm và ngân sách để tiếp tục hoàn thiện đưa BC15 trở thành giống lúa Quốc gia. Vừa là đồng nghiệp, vừa là doanh nghiệp về giống cây trồng nên Tổng Giám đốc Báo và Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình thấy có trách nhiệm và đủ điều kiện tiếp tục hoàn thiện để đưa giống BC15 thành giống lúa Quốc gia; cũng là để bảo vệ những thành quả nghiên cứu ban đầu của một kỹ sư nông nghiệp tâm huyết. Còn kỹ sư Bình cũng thấy được tất cả những khó khăn trở ngại trên và đặc biệt kỹ sư mong muốn BC15 nhanh chóng sai bông mẩy hạt trên những cánh đồng trong tỉnh và trong cả nước. Vì thế hai bên đã thỏa thuận đi đến thống nhất một bên bán và một bên mua bản quyền BC15. Ðây là vụ mua bản bản quyền giống lúa đầu tiên của cả nước góp phần hình thành thị trường bản quyền và mở ra công tác xã hội hóa nghiên cứu giống lúa.

Ðể BC15 được công nhận là giống lúa Quốc gia, đủ điều kiện triển khai sản xuất đại trà là cả một chặng đường gian nan vất vả. Ngày đầu tiên nhận giống BC15, tình trạng phân ly còn nhiều nên vẫn phải chọn lọc tiếp để làm thuần giống. Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình tiếp tục đưa BC15 bám rễ, lên cây, ra bông mẩy hạt ở 7 vùng sinh thái khác nhau như ở Thái Bình, Thanh Hóa, Bình Ðịnh… Và ngay vụ đầu tiên sau khi công nhận sản xuất thử năm 2007, vụ xuân 2008, BC15 đã bị nhiễm đạo ôn ở Bình Ðịnh. Ðây cũng là nhược điểm lớn nhất của BC15 nhất là canh tác và gieo cấy không đúng quy trình sản xuất. Lỗi ở bà con nông dân không tuân thủ nghiêm lịch thời vụ, nhưng Tổng Công ty giống cây trồng Thái Bình vẫn bỏ ra 600 triệu đền bù thiệt hại cho bà con. Tương tự tại 2 HTX ở Thanh Hóa cũng như vậy. Từ thực tế này, một mặt Tổng Công ty tiếp tục nghiên cứu để khắc phục hạn chế bệnh đạo ôn, đồng thời chỉ đạo quyết liệt việc thực hiện nghiêm ngặt quy trình sản xuất lịch gieo cấy BC15. Cứ như vậy vừa đưa ra sản xuất, vừa tiếp tục hoàn thiện đến năm 2008, BC15 đã được công nhận giống Quốc gia với các đặc tính ưu việt nhất trong tập đoàn giống lúa thuần Việt Nam: năng suất cao (8 - 11 tấn/ha/vụ), thích ứng rất rộng và chất lượng gạo ngon, cơm dẻo đậm, hương vị đặc trưng được người sản xuất, tiêu dùng ưa chuộng và giá gạo thường đắt hơn gạo cùng loại 2-3 ngàn đồng /kg.

Làm lên những mùa vàng bội thu từ Bắc vào Nam

Ngay sau khi được công nhận giống Quốc gia được 6 tháng, Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình đã bán tới tay bà con nông dân trong tỉnh 900 tấn thóc giống BC15. Tiếp đó các vụ xuân, vụ mùa ở Thái Bình, Nam Ðịnh, Hải Phòng, Thanh Hóa, Bình Ðịnh… và một số tỉnh Nam Trung bộ cấy BC15 đều đạt năng suất cao vọt. Chính BC15 đã tăng năng suất lúa của nhiều huyện ở Thái Bình như Hưng Hà, Quỳnh Phụ, Ðông Hưng. Nhiều cánh đồng BC 15 đã trở thành vùng sản xuất hàng hóa. HTX DVNN An Mỹ (Quỳnh Phụ) cấy gần như toàn bộ diện tích, ông Trần Sùng – Chủ nhiệm cho biết: "BC15 tuyệt vời, năng suất thực thu 80 tạ/ha. Chưa vụ mùa nào đạt năng suất cao như vậy."

Về năng suất có lẽ ít giống thuần vượt ngưỡng trên 10 tấn/ ha, ngoài BC15. Vụ đông xuân 2008 - 2009 nông dân xã Ðại Quang, Ðại Lộc, Quảng Nam thu hoạch BC15 với năng suất 11tấn/ha/vụ. Ðược biết, thời buổi cạnh tranh gay gắt, một vụ, một giống BC15 mà Tổng Công ty Giống cây trồng Thái Bình đã bán được 4.000 tấn là một điều mơ ước của nhiều Công ty giống. BC15 là hiện tượng khác biệt chưa từng có trong ngành giống miền Bắc nên một nhà báo đã gọi là "Bom tấn trong ngành giống cây trồng Việt Nam năm 2011". Vụ đông xuân 2010 – 2011, lần đầu tiên BC15 được đưa vào gieo cấy ở đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa hàng hóa số 1 Việt Nam và đã cho năng suất cao nhất. Huyện Hồng Dân, Bạc Liêu gieo cấy 66,5 ha BC15 năng suất đạt 75 tạ/ha, có nơi đạt 80 tạ/ha, trong khi đó năng suất các giống lúa khác chỉ đạt 65 tạ/ha. Ông Trần Văn Nhàn ở ấp Bình Ðiền gieo sạ 1,1 ha BC15 năng suất đạt 82 tạ/ha và có một bông lúa BC15 dài 35 cm, 517 hạt - cao gấp 2 đến 3 lần số hạt của các giống lúa khác. Tổng Giám đốc Trần Mạnh Báo đã thưởng cho ông Nhàn – chủ nhân của bông lúa đặc biệt này 5.000.000 đồng.

Lời kết

Còn tôi, tác giả bài báo "Người đầu tiên bán được bản quyền giống lúa" đoạt giải C Giải Báo chí Quốc gia năm 2007 còn gì vui hơn khi được ông tổng giám đốc Trần Mạnh Báo thông tin: "Sau 5 năm BC15 đã trở thành giống lúa chủ lực trong cơ cấu sản xuất hai vụ lúa của tỉnh Thái Bình cũng như nhiều tỉnh thành trong cả nước, từ đồng bằng Bắc bộ, Trung du miền núi phía Bắc, đồng bằng sông Cửu Long đến suốt dải miền Trung, Tây Nguyên và hiện đang tiếp tục được "Nam tiến". Với năng suất cao, giá trị cao nên mỗi năm BC15 mang lại giá trị gia tăng (so với giống khác) hàng ngàn tỷ đồng cho bà con nông dân. Và đó là một "kết thúc có hậu" của một tác phẩm Báo chí được giải Báo chí Quốc gia và cũng là hạnh phúc của người làm báo.

Bài, ảnh: Lã Quý Hưng