Chiều ngược nắng, lòng xuôi quê. “Chúng tôi là thế hệ ồn ào cõng gốc đi xa/Cõng ký ức ngô khoai về phố phường tấp nập…”. Ký ức về mùa gặt theo suốt những năm tháng tuổi thơ lại hiện lên trong tôi sinh động như mới ngày hôm qua. Nhớ ngày bé, lúa sau khi được gặt về, ông bà tôi sẽ rải đều ra sân, sử dụng trục đá lăn khắp sân cho hạt thóc rời khỏi bông. Lớn hơn chút, chiếc máy tuốt lúa đạp bằng chân rồi đến máy gắn động cơ bằng mô tơ giúp việc thu hoạch của nông dân nhàn nhã, thuận lợi hơn rất nhiều.

Mùa màng, ai nấy đều tất bật tranh thủ từng giờ, từng phút cho kịp thời vụ nên những chủ máy tuốt cũng luôn tay chân từ sáng sớm tới tối mịt. Khi xe lúa cuối cùng chở về tới nhà, chẳng kịp nghỉ ngơi, bố mẹ tôi đã với lấy chiếc xe đạp, đạp quanh làng tìm máy theo tiếng máy nổ sầm sập. Công việc của người ở nhà là bố trí vị trí máy đứng tuốt, chuẩn bị sẵn thúng, cào thóc, bao, sàng, nia… Gặt được bông lúa về nhà đã vất vả nhưng chỉ đến khi lúa được tuốt, thóc ra thóc, rơm ra rơm ấy là khi bố mẹ tôi có thể ngồi nghỉ ngơi. Mỗi người một việc, người ôm từng bó lúa đưa vào cửa máy, người mang thúng hứng thóc chảy ra, người đổ thóc vào cót hay đóng bao, người quét dọn gọn ghẽ… Mọi công đoạn thật khẩn trương và nhanh chóng, nối tiếp liên hồi. Từ ô cửa nằm cuối thân máy, rơm ùn ùn phụt ra chẳng mấy chất thành đống cao ngút. Mùi rơm tươi mới phả ra nồng nồng, ngọt ngọt. Theo các khoang nhỏ dưới chân máy, thóc ào ào chảy ra như suối. Thúng này hứng đầy, rồi đến thúng kia, tiếp nối mãi. Cả thúng thóc ăm ắp, hai người còng lưng bê vẫn thấy nặng. Nhưng thóc càng nặng, người nông dân càng thêm phấn chấn. Niềm vui về một vụ lúa bội thu đang quyện cùng từng giọt mồ hôi nóng hổi lăn ra, ướt đẫm trên lưng áo. 

Máy tuốt lúa ngày ấy là cả gia tài nên cả làng chỉ có vài ba chiếc. Ai cũng muốn công việc hoàn tất gọn ghẽ nên máy tuốt ngày ấy “đắt giá” lắm. Tuốt lúa tẻ dùng máy động cơ, với lúa nếp, mọi người thường thuê máy tuốt đạp bằng chân, phần vì không muốn lẫn thóc tẻ của người tuốt trước đó, phần vì muốn giữ lại rơm để bện chổi. 

Những năm gần đây, khi các cánh đồng lớn hình thành, hệ thống giao thông, thủy lợi nội đồng được đầu tư thì những chiếc máy gặt đập liên hợp, vừa gặt vừa tuốt lúa xuất hiện. Những thửa ruộng lớn, dù cao hay trũng máy gặt đập liên hợp đều gặt được. Nhiệm vụ của máy tuốt giờ chỉ còn ở vài ba thước ruộng dược mạ, diện tích quá nhỏ không thông thuê máy gặt đập liên hợp. Ngày mùa, những chiếc máy tuốt “vang bóng một thời” giờ nằm im lìm, chờ đợi ở con đường dẫn ra đồng để đón đợi những ôm lúa ít ỏi thay vì cảnh được săn đón như trước kia. 

Máy gặt đập liên hợp vừa gặt vừa tuốt lúa giúp giảm chi phí, nhân công, bảo đảm thời vụ. 

Với mỗi giai đoạn phát triển của nông nghiệp sẽ có những công cụ lao động tiêu biểu cho giai đoạn ấy. Sứ mệnh thiêng liêng của máy tuốt lúa được chuyển giao. Những ký ức về ngày mùa với mùi rơm thơm, mùi ngai ngái, nồng nồng của bùn đất và cả tiếng máy tuốt chạy ầm ầm sẽ vẫn mãi in đậm trong những thế hệ “cõng gốc đi xa” như chúng tôi để rồi trong vô thức ngân nga mấy câu thơ tự thuở vỡ lòng:

“Trông kìa, máy tuốt 

Rung triệu vì sao 

Đầy sân hợp tác 

Thóc vàng xôn xao 

Máy tròn quay tít 

Núi thóc dần cao 

Máy không biết mệt

Cười reo rào rào…”

Ngân Huyền