Đình Đoài, thôn Đoài, làng Vũ Thành, xã Vũ Nghị, tổng Lễ Thần, huyện Thanh Quan nay là thôn Vũ Thành Đoài, xã Thái Hưng, huyện Thái Thụy thờ Thành hoàng làng Bùi Công Đán đỗ Tiến sĩ đời vua Lý Huệ Tông làm quan tri phủ Khoái Châu sau thăng làm Tham tri bộ Lễ nhà Trần cùng hai con trai là võ công hiển tướng quân đội vương triều Trần là Bùi Long và Bùi Thược (Thạc) được Quốc Công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương giao cai quản cửa Trà Hải và Bến Mơ, hai anh em ông lập công lớn trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Nguyên Mông và tử chiến trong trận Bạch Đằng Giang bảo vệ non sông Đại Việt được gia phong Thánh tử…

Sau chiến thắng Bạch Đằng Giang (1288), nhà quân sự vĩ đại thời Trần, Quốc Công Tiết chế Hưng Đạo Đại Vương khẳng định: “Cả nước góp sức chiến đấu nên giặc phải bó tay”. Nhà sử học thế kỷ thứ XIX Phan Huy Chú nhận định: “Đời nhà Trần nhân dân ai cũng là binh lính nên mới phá được giặc dữ, làm cho thế nước được mạnh”. Trong chuyến điền dã hạ lưu sông Diêm Hộ (Thái Thụy) tìm hiểu về chiến lược quân sự nhà Trần trong các cuộc chiến chống quân xâm lược bạo tàn Nguyên Mông, tôi được ông Phạm Thanh Miễn, 86 tuổi, nguyên Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Thái Hưng, phó trưởng ban quản lý di tích lịch sử đình Đoài dẫn đi tham quan làng Đoài và giới thiệu di tích lịch sử đình Đoài thờ Thành hoàng làng Bùi Công Đán, Tham tri bộ Lễ nhà Trần, là thân phụ hai thuộc tướng của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn là Bùi Long và Bùi Thược được giao trọng trách bảo vệ cửa biển Bến Mơ và Trà Hải ngăn chặn đường rút lui của quân giặc và yểm trợ quân đội nhà Trần tiến đánh quân Nguyên Mông ở Bạch Đằng Giang cùng phối thờ trong đình. Ông đọc cho nghe đôi câu đối: “Giáng tại Trần triều danh tại sử/Sinh hủy lương tướng tử vi thần” và “Ô Mã rĩ tiên Trần quốc hận/Thạc Thà di tích biệt Đằng Giang” đại ý nói trong cuộc đại chiến Bạch Đằng Giang tướng giặc Ô Mã Nhi và Phàn Tiếp đã bị quân đội nhà Trần bắt sống và được giải về Chiêu Lăng (Tiến Đức, Hưng Hà nay) để bái yết tổ tông nhà Trần, trong đó có công lao của hai võ tướng…

Ngọc phả đình Đoài, thôn Vũ Thành Đoài, xã Thái Hưng, huyện Thái Thụy ghi rằng: Cuối thời nhà Lý, triều vua Huệ Tông ở Châu Xích Đằng, phủ Khoái Châu, xã Hưng Vũ gia tộc họ Bùi có tên Bùi Công Đán vốn được cha mẹ cho theo học quốc sử từ nhỏ văn chương đều quán triệt xứng đáng là thánh đồng xuất thế. Đến tháng 9 năm Giáp Tý, Bùi Công ra Thăng Long ứng thí trúng ngay Hương cống ở hàng thứ hai, năm sau Bùi Công dự thi đình và đỗ Đệ nhị giáp tiến sĩ. Vua phong cho làm Tả thị giảng chăm lo cho các hoàng tử, vua lại ban chức tri phủ Khoái Châu. Thuở ấy, ở thôn Đoài, xã Vũ Nghị, huyện Thanh Quan có gia tộc họ Giang sinh hạ được một người con gái tuyệt thế giai nhân, đức hạnh thiên hạ ít ai sánh kịp, tên gọi Cẩm Dung. Năm 16 tuổi, Cẩm Dung sắc nước nghiêng thành khiến phủ quan Bùi Công say đắm, phủ công liền chỉnh biện lễ vật chọn ngày lành, tháng tốt đến Đoài thôn xin gia tộc họ Giang cho rước nàng Cẩm Dung về làm vợ. Nên duyên cầm sắt mấy năm mà Cẩm Dung chưa một lần “mãn nguyệt khai hoa”, ông bà phủ công ra sức làm việc thiện, mở hầu bao giúp đỡ dân chúng hy vọng “quả ngọt đầu cành” nên được mọi người nể trọng. Truyền ngôn, một hôm đương mùa hạ, Cẩm Dung phu nhân ra tắm tại dòng sông trước du cung, chợt thấy một con giao long lao thẳng tới và cuốn quanh người bà ba vòng làm phu nhân sợ quá ngất đi. Trong khoảnh khắc, giao long bơi ra sông biến mất, phu nhân hồi tỉnh vội vã về cung thưa chuyện lạ với phủ công… Quãng nửa đêm hôm đó phủ công đang nằm mơ màng tại mái tây hiên cung Phúc Lộc, nửa tỉnh, nửa mê thấy có một vị thần từ trên trời giáng xuống đứng tại cửa cung hai tay cầm cờ xanh oai vệ bước vào, lại thấy bóng một người thân dài chín thước từ trong bay vút lên không rồi cùng tọa lập ngay trước mặt quan và nói: nay Ngọc Hoàng thượng đế xuống sắc cho phủ quan và phu nhân cho hai vị thủy thần đầu thai làm con, sau xuất thế giúp nước cứu dân, nay lệnh cho phủ quan biết rõ, tuân theo lệnh này. Lời nói vừa dứt thì hai vị thần đều biến mất. Bùi Công chợt tỉnh mở tay ra thấy tay vẫn cầm phong thư có đề tên hai vị một là Bùi Long Bến Mơ Đại vương, một là Thạc Thần Trà Hải tướng quân. Từ đó Cẩm Dung phu nhân có thai. Tới năm Tân Tỵ mùa thu, chợt thấy hương thơm khắp cung Phúc Lộc, phu nhân trở dạ sinh ra một bọc xanh, phá xuất ra hai người con trai tướng mạo khôi kỳ khác người… Ngọc phả chép: “Mãn nguyệt khai hoa” được hơn một tháng, Cẩm Dung phu nhân bỗng lâm bệnh trọng rồi qua đời, đó là vào ngày 20 tháng 9, phủ quan vô cùng thương xót tìm ngày tốt an táng phu nhân tại phía tay trái của du cung. Năm lên ba tuổi, hai người con trai phủ công thông tuệ khác người, chưa cần đến lớp học mà đã tự viết được chữ. Phủ quan liền làm biểu tâu lên vua. Vua được tin liền sai sứ thần triệu hai vị về kinh đô để trực tiếp đối diện. Hai công bái tạ nhà vua và ứng đối lưu loát như nước chảy, lại biểu diễn những phép thuật như gọi gió, hú mưa. Nhà vua liền ban cho người anh hiệu Bùi Long Bến Mơ Đại vương; người em Bùi Thạc Trà Hải tướng quân. Ngay trong ngày hôm đó, nhà vua xuống lệnh phong cho phủ quan Bùi Công Đán chức Tham tri Hình bộ; tái gia phu nhân Cẩm Dung tiên nương cẩn tiết phu nhân, chuẩn cho huyện Thanh Quan, tổng Lễ thần, xã Vũ Nghị, thôn Đoài xây dựng miếu đường để thờ phụng. 20 năm sau, quan Tham tri bộ Lễ  (trước là Hình bộ) bị mắc bệnh và qua đời, nhà vua thương xót truyền lệnh cho an táng tại phía Tây thành vùng Bắc sông Tô Lịch và gia phong cho làm Thượng đẳng phúc thần, chuẩn cho huyện Vĩnh Lại, tổng Long Thiên, xã Tô Lịch là nơi đặt lăng tẩm chính để phụng thờ và huyện Thanh Quan, tổng Lễ Thần, xã Vũ Nghị, Thôn Đoài đồng phụng tự. Triều đình nhà Trần (thế kỷ XIII) đã ban sắc chỉ cho dân làng Đoài thôn, xã Vũ Nghị lập đền thờ Bùi Công Đán và Giang Thị Cẩm Dung tại cung Phúc Lộc. Hai vị tướng Bùi Long Bến Mơ Đại vương và Bùi Thạc Trà Hải Đại tướng quân có đền thờ riêng ở hai nơi trong làng và được phối thờ cùng thân phụ, thân mẫu tại đình làng Đoài, đồng thời các triều đại phong kiến phong tiếp theo sắc phong truy tặng hai tướng công là Thành Hoàng, Phúc thần của làng.

Khảo tả di tích, tòa tiền đường đình Đoài có quy mô 5 gian được xây theo kiểu mái cong đao guột có chiều dài 16,5m, chiều rộng 8m. Phần mái lợp ngói cổ hình vây cá, có 2 con ngạc long ngậm đại bờ. Đao và bờ cong có trang trí hoa văn họa tiết lá lật, rồng chầu phượng múa. Khung kiến trúc làm theo kiểu tứ trụ lòng thuyền. Các vì kèo đều làm theo kiểu thượng giá chiêng, hạ chồng rường, có đấu sen soi chỉ kép, thân và đầu các thanh rường chạm hoa văn lá lật, các đầu dư đều làm thành đầu rồng mắt lồi, mồm bạnh to, râu bờm dữ tợn. Hệ thống các bảy tiền và bảy hậu đều trang trí họa tiết lá lật, kỹ thuật đắp vẽ chênh bong. 2 gian giáp hai bồn bưng kín để cửa sổ tròn, 3 gian giữa để trống thông thoáng suốt vào tòa trung đình. Các cột cái đều trang trí bằng các câu đối. Câu đối: “Đốc sinh Thánh tử phù Trần quốc/Điệp thụ Hoàng Ngân bảo Vũ Thành” đã khẳng định hai tướng công Bùi Long và Bùi Thạc là thánh tử thôn Đoài, làng Vũ Thành phù Trần hộ quốc…

Ông Phạm Thanh Miễn, 86 tuổi, nguyên Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Thái Hưng, phó trưởng ban quản lý di tích đình Đoài, thôn Vũ Thành Đoài, xã Thái Hưng, huyện Thái Thụy Thời kỳ tiền khởi nghĩa năm 1945, đình Đoài là nơi hoạt động của du kích Thần Đầu, Thần Huống, Cách mạng Tháng Tám nổ ra, đình là nơi tập hợp nhân dân đi giành chính quyền. Cụ Giang Đức Tuệ, là hậu duệ phủ quan phu nhân Giang Thị Cẩm Dung, cán bộ lão thành cách mạng, nguyên Chủ tịch Ủy ban hành chính tỉnh từng về đình hoạt động. Ông Nguyễn Văn Tú, Chủ tịch Hội Cựu chiến binh xã Thái Hưng, huyện Thái Thụy Cán bộ, hội viên cựu chiến binh thôn Vũ Thành Đoài nói riêng và xã Thái Hưng nói chung tích cực thực hiện Nghị quyết số 04 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh, tăng cường hoạt động tuyên truyền, giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa của quê hương, trong đó chú trọng giai đoạn lịch sử chống giặc Nguyên Mông của quân dân nhà Trần. Ông Tạ Ngọc Lân, Phó Chủ tịch Hội Cựu chiến binh thôn Văn Hàn Bắc, xã Thái Hưng, huyện Thái Thụy Tôi nghe các cụ kể lại, ngoài hai nam tướng Bùi Long, Bùi Thược còn có 36 nghĩa sĩ là con dân xã Vũ Nghị đi theo đánh giặc Nguyên Mông trận Bạch Đằng Giang và tận hiến phù Trần.

Quang Viện