Nhà thờ họ Nguyễn Hữu nằm ven đê sông Lam, được khởi dựng vào thời Nguyễn. Sau hàng trăm năm, công trình đã được trùng tu, tôn tạo nhiều lần, lần gần đây nhất vào năm 2022. Hiện nhà thờ có các hạng mục: cổng, nhà bia, hạ đường, thượng đường.

Trong đó, thượng đường là ngôi nhà 3 gian thưng ván, được thiết kế theo kiểu tứ trụ truyền thống, bẫy hiên gác cột xây, có lối đi vòng quanh nhà, thể hiện tập trung nhất vẻ đẹp điêu khắc cổ của công trình . 

Thượng đường được xây dựng vào năm 1831, khung gỗ được điêu khắc chạm trổ công phu tạo nên một công trình nghệ thuật độc đáo. 

Mỗi vì nhà là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc. Các vì nóc, vì nách, kẻ hiên, bẫy hiên... đều được điêu khắc sinh động. 

Nét độc đáo của thượng đường là các vì nách, cột trốn, cột kê, ván thưng được điêu khắc bằng nhiều đề tài truyền thống. Ngoài các hình ảnh "tứ linh" thường xuất hiện ở các công trình tâm linh, còn có những hình ảnh dân gian quen thuộc như gánh gồng, cưỡi trâu... 

Điều đặc biệt ở nhà thờ họ có truyền thống khoa bảng này là hình ảnh "Vinh quy bái tổ" được điêu khắc một cách sống động, dường như tổ tiên họ Nguyễn Hữu muốn chuyển tải thông điệp đề cao sự học đến con cháu muôn đời sau. 

Trên những đường kẻ của thượng đường, đặc biệt là các kẻ trước đều được điêu khắc, chạm trổ công phu các đề tài truyền thống, nổi bật là hình ảnh muông thú, hoa sen... 

Trên khung gỗ của thượng đường, nghệ thuật điêu khắc được thể hiện theo cả chiều ngang lẫn chiều dọc, trong đó, gian hồi nhà thượng đường có kết cấu khá đặc biệt. 

Tại nhà thờ họ Nguyễn Hữu còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ kính như hương án, long ngai, lư hương đá, câu đối, đại tự... Trước thềm, gian giữa nhà thượng đường bài trí 1 chiếc khánh đá cổ. Khánh dài khoảng 0,8 m, trên khánh trang trí hoa văn sống động. 

Trong nhà bia trước sân nhà thờ có 3 tấm bia đá cổ được lập vào các năm 1834, 1853, 1859, Theo ông Nguyễn Tư An - người trông coi di tích nhà thờ họ Nguyễn Hữu, đây là 3 tấm bia chữ Hán nói về nhà thờ và các vị tổ tiên của dòng họ. Ngày trước bia dựng giữa trời, mới đây dòng họ đã xây dựng nhà bia để bảo vệ. Bên cạnh 3 tấm bia cổ là 3 bản dịch của những tấm bia này.  

Nhà thờ họ Nguyễn Hữu là công trình văn hóa tâm linh gắn liền với lịch sử dòng họ nổi danh khoa bảng ở làng Trung Cần với những người con ưu tú như: ông Nguyễn Danh Học, Giám sát Ngự sử Nguyễn Trọng Dực, Thám hoa Nguyễn Văn Giao, Nguyễn Hữu Đan, Nguyễn Hữu Lập... Nhà thờ họ Nguyễn Hữu đã được công nhận là Di tích Lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật cấp tỉnh năm 2022. 

Theo baonghean.vn