Tiêu chí số 3 về thủy lợi trong xây dựng nông thôn mới (NTM) được đánh giá là một trong những tiêu chí khó, bởi nhu cầu kinh phí đầu tư quá lớn, trong khi đó nguồn lực của tỉnh, huyện, xã còn hạn hẹp. Để thực hiện được tiêu chí này ở 267 xã trong tỉnh, riêng giai đoạn 2012 – 2015, tổng kinh phí Nhà nước cần hỗ trợ là trên 954 tỷ đồng, trong đó chưa tính ngày công và vốn của nhân dân đóng góp. Đây là kế hoạch dài lâu, đòi hỏi phải có lộ trình cho từng năm, từng giai đoạn Nhà nước và nhân dân cùng làm và đích đến cuối cùng là phải phục vụ được nền sản xuất phát triển để nâng cao cuộc sống cho bà con nông dân.

Hiện nay hệ thống trạm bơm điện do các HTXDVNN quản lý là 1.269 điểm, với công suất mỗi máy từ 270 m3/h – 2.500 m3/h. Với số trạm bơm trên thì vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu tưới, tiêu phục vụ sản xuất và dân sinh, do đó cần phải bổ sung xây mới 107 trạm bơm, số trạm bơm cần cải tạo, nâng cấp là 173 điểm. Đối với hệ thống cống đập nội đồng, các công trình trên kênh và hệ thống sông trục cấp III - do xã quản lý đã được xây dựng, vận hành khai thác cơ bản đáp ứng được yêu cầu sản xuất  và dân sinh.

Hệ thống kênh tưới loại III cấp I hiện có 2.435 km, trong đó đã kiên cố hóa 655 km, đạt 26% tổng chiều dài; số kênh cần kiên cố hóa tiếp là 1.780 km. Mặc dù hệ thống thủy lợi sau khi phân cấp cho xã quản lý đã có nhiều chuyển biến, đáp ứng cơ bản được yêu cầu tưới, tiêu; song so với tiêu chí về thủy lợi trong xây dựng NTM thì chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, nhất là tỷ lệ cứng hóa kênh mương.

Theo tiêu chí số 3 về thủy lợi trong Bộ tiêu chí quốc gia NTM thì có 2 tiểu mục, gồm: 3.1 - hệ thống thủy lợi phải cơ bản đáp ứng yêu cầu sản xuất và dân sinh; 3.2 - tỷ lệ km trên kênh mương do xã quản lý được kiên cố hóa 85%. Tuy nhiên, tiêu chí này khi áp dụng vào tỉnh đã thêm một tiểu mục nữa là: 3.3 - sông trục cấp III và sông dẫn trạm bơm của xã được nạo vét đảm bảo dẫn nước đáp ứng yêu cầu sản xuất và dân sinh; 100% các sông trục cấp III và sông dẫn thường xuyên được bảo đảm không ách tắc dòng chảy. Như vậy để hoàn thành tiêu chí về thủy lợi các xã phải thực hiện 3 tiểu mục như trên, trong đó khó khăn nhất là tiểu mục 3.2.

Theo lộ trình thì năm 2013 có 8 xã điểm đạt, năm 2015 có 62 xã đạt tiêu chí số 3; năm 2015 có 197 xã đạt được tiểu mục 3.1, 3.3 và 30% tiểu mục 3.2; năm 2020 các xã còn lại đều đạt tiêu chí số 3. Với mục tiêu này và kế hoạch thực hiện các công trình thủy lợi ở các xã cho từng năm thì mức đầu tư hỗ trợ là rất lớn: Năm 2012 là 151.530 triệu đồng; năm 2013là 236.985 triệu đồng; năm 2014 là 271.721 triệu đồng; năm 2015 là 293.934 triệu đồng. Theo giải pháp của Sở Nông nghiệp & PTNT, để có kinh phí thực hiện các mục tiêu trên thì vốn xây mới, cải tạo cống đập nhỏ do ngân sách huyện, xã hỗ trợ; xây mới, cải tạo các trạm bơm tưới, tiêu, sông dẫn vào các trạm bơm do HTX quản lý là từ vốn cấp bù thủy lợi phí theo Nghị định 115; vốn xây kênh tưới cấp I của trạm bơm từ nguồn kinh phí của tỉnh theo Quyết định số 09/2011/QĐ-UBND của UBND tỉnh…

Ngoài ra, việc đào đắp kênh mương mặt ruộng, bờ vùng, bờ thửa của từng địa phương sẽ do vốn và ngày công của nông dân địa phương đó đóng góp. Sau khi các xã cơ bản hoàn thành được hệ thống thủy lợi đồng bộ thì việc chủ động trong tưới, tiêu, cơ giới hóa, hiện đại hóa và phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa… sẽ góp phần không nhỏ để nâng cao cuộc sống cho bà con nông dân. 

Các nội dung, kế hoạch thực hiện tiêu chí số 3 có được thực thi hay không, điều đó phụ thuộc rất nhiều vào nguồn lực của tỉnh và sự đóng góp của bà con nông dân. Trên thực tế hiện nay, tiềm lực của tỉnh còn khó khăn, trong khi đó thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM có rất nhiều tiêu chí, nội dung, hạng mục cần phải đầu tư, do đó không có nghĩa cần là có ngay. Để từng bước hoàn thành tiêu chí này, trước hết các xã cần làm tốt những phần việc đã được phân cấp trước đây về khai thác quản lý các công trình thủy lợi, như sông trục cấp III, sông dẫn trạm bơm thường xuyên phải thông thoáng… Đồng thời, đây là việc phục vụ trực tiếp đến sản xuất và đời sống thường ngày của các hộ dân, vì vậy mọi người cần nâng cao tinh thần trách nhiệm; không lấn chiếm, vứt rác ra sông, kênh mương; tích cực tham gia đóng góp ngày công, kinh phí để đào đắp kênh mương, bờ vùng, bờ thửa… góp phần giảm bớt kinh phí đầu tư của Nhà nước để tiêu chí về thủy lợi sớm được hoàn thành.

Nguyên Bình