Thái Bình là tỉnh nông nghiệp, khoảng 90% dân số sống ở vùng nông thôn. Những năm qua, kinh tế phát triển, đời sống của người dân nông thôn từng bước được cải thiện, đi kèm với đó là việc kiến thiết và xây dựng nhà ở  tăng mạnh. Tuy nhiên, từ trước tới nay người dân nông thôn vẫn tự ý xây dựng nhà ở của mình, tiện đâu làm đấy tạo nên một bức tranh kiến trúc xô bồ, muôn màu sắc.

Về các vùng nông thôn hiện nay đã khác rất nhiều, tốc độ xây dựng diễn ra chóng mặt, gia tăng việc " bám đường, phố hoá" phá vỡ kiến trúc làng xã, làm xấu đi kiến trúc nông thôn truyền thống. Các khu đô thị mới, khu công nghiệp ngày càng được mở rộng thay thế dần các cánh đồng mỏi cánh cò bay. Rồi những cây đa, luỹ tre làng, cổng làng cổ kính cũng nhường chỗ cho những ngôi nhà hộp cao tầng to rộng. Đầm hồ bị san lấp dần để lấy đất làm nhà, đình chùa xây mới chắp vá tô vẽ xanh đỏ, sặc sỡ.

Ven các trục đường làng, đường liên thôn, liên xã... những ngôi nhà ống xây dựng giống như trên phố với đủ loại màu sắc cao thấp lô nhô, cái thò ra, cái thụt vào. Hầu hết các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ đi qua, các xã đều chia lô, bán đất biến thành phố cộng với sự buông lỏng quản lý xây dựng nên một số nơi đã vi phạm nghiêm trọng hành lang an toàn giao thông.

Việc dãn dân, tách hộ đến nơi ở mới chưa được quy hoạch, hướng dẫn phù hợp cũng phát triển theo kiểu tự phát, bám vào các trục đường chính kéo dài  giống như các tuyến phố. Nhiều nhà ở trong nhõ xóm cũng phổ biến xây dựng loại nhà ống không tận dụng được ánh sáng, không khí tự nhiên, mất đi cảnh quan nông thôn thanh bình.

Thêm vào đó, việc xây dựng không phép và không quan tâm đến hạ tầng kỹ thuật là yếu tố cơ bản làm cho môi trường ở nông thôn bị xâm hại nặng nề: rác thải, chất thải từ sinh hoạt, chăn nuôi, các làng nghề xả bừa bãi ra môi trường đã ảnh hưởng đời sống và sản xuất của người dân.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng kiến trúc nhà nông thôn lộn xộn, xô bồ như hiện nay. Trước hết, là do quá trình đô thị hoá, đất chật người đông, quá bức xúc về nhà ở, đất đai ngày càng có giá. Người nông dân có ít tiền nhưng khi xây dựng lại học theo mẫu nhà chia lô ở thành phố. Thậm chí, nhiều người cho rằng: ngày nay khuôn viên không gian truyền thống không còn phù hợp vì chiếm nhiều diện tích, chọn lối kiến trúc hiện đại, nhà 2, 3 tầng khép kín vừa hiện đại, đẹp lại tiện lợi.

Ông Phạm Công Thành, Giám đốc Sở Xây dựng cho biết: “Thời gian qua, đã có nhiều cuộc họp bàn, thậm chí có cả các cuộc thi thiết kế, triển lãm mẫu nhà vùng nông thôn, tuy nhiên vẫn chưa có một đơn vị, một tài liệu nào hướng dẫn cụ thể nông dân xây nhà thế nào cho phù hợp với điều kiện kinh tế, không phá vỡ cảnh quan yên tĩnh vốn có của làng quê”.

Từ trước tới nay các cấp, các ngành mới chỉ quan tâm đến việc quy hoạch xây dựng đô thị, mà ít quan tâm đến công tác quy hoạch tổng thể làng xã. Không ít địa phương thường quan tâm đến các phong trào trước mắt như: xoá nhà dột nát, kiên cố hoá trường học, bê tông hoá đường đi… mà chưa, hoặc thiếu lo cho quy hoạch xây dựng nông thôn. Kiến trúc nông thôn hiện nay về tổng thể không được hướng dẫn cả về mặt quy hoạch lẫn thẩm mỹ, văn hoá, truyền thống.

Thời gian qua, Thái Bình đang dồn sức xây dựng nông thôn mới, triển khai lập các quy hoạch chung, quy hoạch chi tiết xây dựng khu trung tâm xã và điểm dân cư nông thôn kết hợp đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển sản xuất….UBND tỉnh đã giao cho Sở Xây dựng lập đề án phát triển nhà ở Thái Bình đến năm 2020.

Nhiều người kỳ vọng đây sẽ là cơ hội để thay đổi bộ mặt nông thôn nói chung, kiến trúc nhà ở nông thôn nói riêng theo hướng văn minh, hiện đại. Khi xây dựng nông thôn mới, nhiều cán bộ địa phương có ý tưởng tốt, tầm nhìn xa trông rộng, đồng thuận cao với các đơn vị tư vấn trong xây dựng quy hoạch.

Tuy nhiên, ở một số nơi việc lập quy hoạch vẫn lặp lại tình trạng: cán bộ xã  yêu cầu đơn vị tư vấn lập quy hoạch theo ý mình mà không tuân theo các quy định, tiêu chí chung. Điểm dân cư được chia thành nhiều lô nhỏ hình chữ nhật, bám mặt đường, tâm lý càng chia được nhiều lô để đấu giá đất càng tốt. Và như vậy, nếu không làm tốt công tác quy hoạch vô hình chung sẽ tạo ra xu hướng xây dựng nông thôn theo kiểu “ dở làng, dở phố”.

Ông Hoàng Mạnh Tường, Giám đốc Trung tâm Quy hoạch đô thị-nông thôn Thái Bình cho rằng: trước thực trạng kiến trúc nông thôn hiện nay, yêu cầu đặt ra đối với các địa phương khi lập quy hoạch xây dựng nông thôn mới phải bảo đảm tính thực tiễn cao, giải quyết hài hoà mối quan hệ giữa nhu cầu trước mắt và yêu cầu phát triển lâu dài, làm cơ sở để xây dựng và thực hiện các kế hoạch sản xuất, phát triển hạ tầng, văn hoá, môi trường.

Việc lập quy hoạch là một chuyện nhưng các cấp, các ngành, nhất là cấp huyện phải tăng cường việc quản lý, kiểm tra thực hiện quy hoạch, tránh tình trạng quy hoạch một đằng làm một nẻo.

Ngoài ra, cần đẩy mạnh việc tuyên truyền, hướng dẫn, triển lãm các mẫu nhà  thiết kế phù hợp với vùng nông thôn để người dân có thêm nhiều sự lựa chọn khi xây dựng nhà ở cho mình như: nhà ở hộ thuần nông, nhà ở cho hộ bán nông nghiệp, nhà ở cho hộ phi nông nghệp.

Các xã đang triển khai lập quy hoạch chi tiết khu trung tâm và điểm dân cư nông thôn nhất thiết phải thống nhất với quy hoạch chung đã được phê duyệt. Hạn chế tình trạng quy hoạch thiết kế nhà chia lô, bám mặt đường mà nên thiết kế các mẫu nhà nhà sinh thái là phù hợp nhất với không gian văn hoá và điều kiện sinh hoạt của người dân nông thôn.

Thực hiện quy hoạch là cả một quá trình lâu dài, trong điều kiện nguồn ngân sách xã hạn hẹp, ngoài huy động nguồn lực tại chỗ, cần kêu gọi các nhà đầu tư vào thiết kế xây dựng nhà ở cho dân.... sớm tạo ra diện mạo xóm làng văn minh, sạch đẹp.

Nguyễn Hình