Trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt, đình làng không chỉ là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng văn hóa của cộng đồng mà còn là nơi bảo tồn những giá trị lịch sử - văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật. Ðình làng Lương Mỹ (xã Quỳnh Hội, Quỳnh Phụ) là một trong những công trình như vậy.

Ðình Lương Mỹ nằm ở trung tâm làng Lương Mỹ, được xây dựng từ bao giờ đến nay chưa có tài liệu nào khẳng định, chỉ biết đình được trùng tu lần thứ nhất vào năm 1936. Ðình Lương Mỹ tọa lạc trên khu đất cao ráo, thoáng đãng, có diện tích 3.320 m2, phía trước là sân rộng, xung quanh là ao và nhiều cây cối tạo ra một không gian thoáng rộng, rất thuận tiện cho sinh hoạt lễ hội và các hoạt động văn hóa.

Theo sử sách ghi lại, đây là nơi thờ các vị thần: Thiên Quang Minh Thông, Cao Sơn, Ngọc Hoa Công chúa, Vũ Ðô phú đại vương và Hồng Ơn đại vương - những vị thần có nhiều công lao trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước, dũng cảm kiên cường, bất khuất chống giặc ngoại xâm, hết lòng chăm lo đời sống của nhân dân. Ðình Lương Mỹ là một công trình kiến trúc có quy mô lớn theo kiểu chữ công: Toà tiền tế, tòa ống muống và tòa hậu cung.

Ngay khi bước vào trong đình, không khí mát dịu làm ta như trút bỏ vướng mắc của đời sống, chìm vào trong không gian tâm linh bao bọc xung quanh để tĩnh tâm chiêm bái các đức thánh thần, ngắm nhìn những hình chạm khắc trên các bộ vì. Và ta hiểu ngôi đình đang ôm vào bên trong, thầm lặng gìn giữ một di sản nghệ thuật vô giá mà nghệ nhân mộc làng Lương Mỹ bằng trí sáng tạo, bàn tay tài hoa đã tạo nên những mảng chạm khắc độc đáo, tinh xảo trên bộ khung kiến trúc của đình. Có quy mô bề thế và hoành tráng trong vùng, trường tồn cùng ngôi đình là các mảng chạm khắc tinh xảo trên các thang rường, các bộ kèo vì, đấu dư, đặc biệt là hệ thống cột quân bằng đá, to, khỏe, vững chãi với những mảng chạm khắc sinh động của bốn mùa: xuân, hạ, thu, đông càng làm cho di tích trở nên cổ kính.

Bên cạnh đó, các di vật bằng gỗ chạm như long ngai, bài vị, hương án, long đình... càng tôn thêm vẻ đẹp cho kiến trúc của ngôi đình. Ngoài giá trị thẩm mỹ, các mảng chạm và hiện vật trên là những minh chứng sống động cho khả năng, truyền thống sáng tạo nghệ thuật của dân tộc ta, là những tư liệu hết sức quý giá về mặt lịch sử, văn hóa, những cổ vật quý trong kho tàng văn hóa tỉnh Thái Bình.

Theo những tư liệu ghi lại, Ðình Lương Mỹ là nhân chứng lịch sử chứng kiến những sự kiện lịch sử quan trọng của huyện và xã. Tháng 3/1945, tại Ðình Lương Mỹ, Tổng bộ Việt Minh huyện Quỳnh Côi đã tổ chức cuộc họp để tuyên truyền mở rộng tổ chức Việt Minh. Từ tháng 5/1944 đến tháng 8/1945, đình là địa điểm mở các lớp huấn luyện về công tác tuyên truyền cho Việt Minh, nơi cất giấu vũ khí, tập trung đi giành chính quyền cách mạng.

Các cụ cao niên trong làng Lương Mỹ kể lại, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, đình được Bộ Tư lệnh Quân khu 3 sử dụng làm xưởng công binh, rèn đúc, sản xuất vũ khí; nơi tập luyện của du kích địa phương, nơi xuất phát và là hậu cứ an toàn cho các trận đánh do lực lượng vũ trang thực hiện, tiếp nhận các thương binh về điều trị. Ðặc biệt, với vị trí thuận lợi và an toàn, Ðình Lương Mỹ còn được chọn là địa điểm họp bàn các phương án đánh địch càn quét trong các trận càn như: trận càn ngày 2/9/1950, trận càn từ ngày 14 đến 17/1/1953…; trụ sở của đoàn giảm tô, cải cách. Năm 1966, đình được chọn là địa điểm đóng quân của Bộ Tư lệnh Quân khu 3, nơi tiễn đưa thanh niên lên đường chống Mỹ.

Ngày nay, đình là nơi tổ chức các cuộc họp của chi bộ, chính quyền, các đoàn thể thôn để phổ biến chủ trương, đường lối của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cũng như bàn bạc các biện pháp để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Ðình Lương Mỹ ngoài ý nghĩa to lớn về lịch sử, kiến trúc còn là trung tâm sinh hoạt văn hóa , nơi diễn ra các lễ hội truyền thống, bảo tồn giá trị văn hóa phi vật thể. Hằng năm, nhân dân địa phương mở hội vào ngày mồng 4 tháng Giêng, thu hút đông đảo nhân dân trong làng và du khách thập phương tới thăm quan, bái yết. Trong ngày hội, dân làng tổ chức tế, lễ, rước long trọng và các trò chơi dân gian đặc sắc như đi cầu Kiều, đánh cờ Bỏi, chọi gà, bắt vịt…

Với giá trị lịch sử và kiến trúc nghệ thuật tiêu biểu, Ðình Lương Mỹ đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo Quyết định số 1261/QÐ-BVHTTDL ngày 14/4/2011.

Phương Chi