Tôi đã gặp ông Lời, bà Tuất trong liên hoan văn nghệ quần chúng nhân kỷ niệm 65 năm ngày Thương binh liệt sỹ (27/7/2012) tại Trung tâm văn hóa thể thao huyện Thái Thụy. Hôm đó, ông vai là người dẫn chuyện, còn bà vào vai mẹ Việt Nam anh hùng trong màn múa hát “Ngàn năm nhớ mãi công người” của đội văn nghệ làng Hoành Sơn (xã Thụy Văn). Sau nhiều lần hẹn, một ngày cuối năm 2012 tôi có dịp quay trở lại Hoành Sơn để gặp, trò chuyện và hiểu hơn niềm đam mê văn nghệ của đôi vợ chồng nghệ sỹ “làng” này. Trong căn nhà ấm cúng, nhấp ngụm trà nóng cho bớt lạnh, ông Lời chậm rãi kể cho tôi nghe cơ duyên đưa ông đến với đội văn nghệ của làng.

Trước đây, ông là giáo viên dạy môn quân sự - giáo dục thể chất của Trường PTTH Tây Thụy Anh, hát không hay, đàn không giỏi nhưng tích cực hoạt động đoàn, công đoàn nên phong trào nào cũng có dính líu tí chút đến văn nghệ. Dân Hoành Sơn vốn có truyền thống trọng tế lễ, đam mê ca hát. Bà Tuất ở nhà làm ruộng, đảm nhận việc nuôi dạy con cái, dù bận mải nhưng vẫn tham gia các phong trào văn nghệ của làng. Năm 1999 sau khi về hưu, bà kéo chồng cùng tham gia. Vốn là thầy giáo, lại khéo ăn nói nên làng giao cho ông đỡ đầu nhóm văn nghệ. Nhận tránh nhiệm này ông Lời cũng trăn trở vì thành viên của cả nhóm chỉ có 8 người, đều là nông dân, rỗi rãi nông nhàn mới biểu diễn còn bận việc đồng áng thì buộc phải bỏ. Việc đầu tiên, ông vận động thêm bà con tham gia đội văn nghệ, không quan trọng yếu tố “thanh-sắc” miễn có chút khả năng, đam mê ca hát, nhiệt tình với phong trào. Sau khi có đủ người, ông Lời, bà Tuất sưu tầm các bài tế, những làn điệu chèo cổ, ca mới, hoạt cảnh… chép lời, học cách diễn xuất, phân vai. Những ngày đầu, cả CLB đều say mê, ban ngày đi làm đồng nhưng tối lại quy tụ về nhà ông Lời để luyện tập. Thuốc, nước, tăng âm, loa máy, điện chiếu sáng… ông bà đều phục vụ nhiệt tình, không tính toán, đổi lại các “nghệ sỹ làng” ai cũng hăng say ca hát. Nhiều lần sát thời gian hội diễn, đội chuyển sang tập buổi chiều, nhiều người chỉ kịp bỏ cuốc, cày, bình thuốc sâu ngoài đầu ngõ, chân tay còn dính bùn đất, quần xắn móng lợn vội vào nhập vai, tập mà như diễn trên sân khấu. Trong số 35 thành viên của đội văn nghệ, người trẻ nhất cũng 40 tuổi, người cao tuổi nhất chính là ông Lời; trong đó, có 7 đôi vợ chồng cùng tham gia, nhiều đôi vừa cấy ruộng, nuôi lợn, làm máy xay xát, trồng màu nhưng không bỏ bất kỳ một buổi diễn nào.

Ban đầu chỉ học và diễn một số vở và trích đoạn chèo cổ như: Lưu Bình Dương Lễ, Ðại Mục Liên Tôn Giả, Trương Viên, Quan Âm Thị Kính, Phạm Công Cúc Hoa, Từ Thức lên Tiên…. đến nay, đội văn nghệ của làng Hoành Sơn có CLB tế, đội kèn đồng, trống ngũ lôi, trống khai hội, có thể tự dàn dựng chương trình biểu diễn nhiều thể loại: hát, múa, trích đoạn chèo, ca mới như: án tử thần, sinh đẻ có kế hoạch, hát giao duyên, ba giá đồng, làng văn hóa thi hát dân ca, sáng đẹp niềm tin, âm vang Ðiện Biên, ngàn năm nhớ mãi công người, Trần Quốc Toản ra quân…. Một người có thể đảm nhận nhiều vai, vừa tế, vừa biểu diễn văn nghệ. Ðể có những tiết mục như vậy phục vụ bà con, hai vợ chồng ông Lời cùng các thành viên phải luyện tập trước đó cả tháng trời, có khi tập một thời gian thấy không ưng lại dàn dựng tập lại. Mỗi lần, đội lên sân khấu biểu diễn, cả làng, cả xã cùng đến cổ vũ. Họ quan tâm nội dung vở diễn một phần, nhưng quan trọng hơn là xem vợ, chồng, con cháu, cha mẹ, ông bà, hàng xóm mình lên sân khấu khác gì so với ngoài đời.

Ngoài luyện tập, phục vụ hội diễn của làng, của xã nhân dịp lễ, tết, các sự kiện trọng đại của dân tộc, những năm qua đội văn nghệ còn phục vụ hầu hết bà con nhân dân các xã trong huyện Thái Thụy, đi diễn cả ở Ðông Hưng, Hải Dương, Hải Phòng và 3 lần vinh dự tham gia hội diễn văn nghệ quần chúng của tỉnh. Mỗi lần đi diễn như vậy, ông Lời lại phải căn cứ vào chủ để, tính chất sự kiện, nghiên cứu, tìm tòi biên soạn tiết mục cho phù hợp. Số tiền thưởng, thù lao có được, CLB gom góp lại mua sắm các loại trạng phục, đạo cụ, kèn trống… trị giá khoảng 200 triệu đồng,  đủ phục vụ cho các vở diễn. Ông Lời khẳng định: với khả năng về con người, trang phục, đạo cụ như vậy, hiện nay đội văn nghệ của làng Hoành Sơn có thể biểu diễn phục vụ bà con suốt 4 tối liền.

Anh Nguyễn Kiên Cường, Trưởng ban văn hóa xã Thụy Văn cho biết: “Ông Lời, bà Tuất có công rất lớn trong việc gây dựng và là “linh hồn” của đội văn nghệ làng Hoành Sơn. Nhờ bầu nhiệt huyết của ông bà mà đến nay, Hoành Sơn có thêm hơn chục CLB văn nghệ, tế lễ của các thôn, các đoàn thể, dòng họ, thu hút khoảng 300 người dân tham gia, nếu vào dịp hội làng, mỗi LCB chỉ cần 1 tiết mục thì chương trình văn nghệ đã phải biểu diễn mất vài ngày”. Dù tuổi đã cao nhưng hiện tại ông Lời vẫn tích cực tham gia hoạt động xã hội, giữ cương vị Phó Trưởng ban tư vấn làng, bà Tuất là Chủ nhiệm CLB Tâm năng dưỡng sinh phục hồi sức khỏe. Ông bảo: “ Giờ đã đến tuổi “gần đất xa trời”, con cháu khuyên nghỉ ngơi giữ gìn sức khỏe nhưng  khổ nỗi “máu” văn nghệ đã trót ngấm vào người rồi tôi có muốn bỏ cũng không được. Thôi  hai vợ chồng cứ tham gia, cứ biểu diễn đến khi nào bà con chán thì mình nghỉ!”.

Bài, ảnh: Nguyễn Hình