Đồng Xâm vốn nổi tiếng là làng nghề tỷ phú đồng bằng Bắc Bộ, nay càng trở nên khang trang, trù phú hơn khi địa phương trở thành xã nông thôn mới. Những ngôi nhà cao tầng san sát bên nhau đã làm thay đổi diện mạo một vùng quê nhưng vẫn còn đó những hình ảnh, âm thanh quen thuộc của làng nghề chạm bạc gần 600 năm tuổi.

Càng gần đến tết làng nghề càng nhộn nhịp sản xuất và khách đến tham quan, mua sắm. Ông Nguyễn Văn Ngoan, nghệ nhân nhân dân, Chủ tịch Chi hội Mỹ nghệ kim hoàn đá quý chạm bạc Đồng Xâm đưa chúng tôi đi một vòng thăm các cơ sở sản xuất của bà con. Cả làng rộn tiếng máy và tiếng lách cách gò, hàn, chạm, trổ của những người thợ thủ công. 

Ông Ngoan phấn khởi: Đồng Xâm hôm nay đang chuyển mình bắt nhịp xu thế hội nhập để phát triển. Bà con đầu tư nhiều máy móc hiện đại phục vụ sản xuất nhằm tăng năng suất, hạ giá thành sản phẩm, đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Tuy nhiên, không vì thế mà sản phẩm của làng nghề mất đi độ tinh xảo, đặc sắc riêng vốn có nổi tiếng mấy chục đời nay bởi những người thợ thủ công giỏi nghề và các nghệ nhân dày công chế tác.

Đang mải miết chạm, khảm cho bức tranh đồng quê cỡ lớn, nghệ nhân ưu tú Tạ Thái Úy, thôn Hữu Bộc, xã Hồng Thái chia sẻ: 34 năm gắn bó với nghề chạm bạc, tôi đã làm ra hàng triệu sản phẩm xuất ra thị trường cả trong và ngoài nước. Dẫu làng nghề có lúc thăng trầm nhưng niềm vui của người thợ thủ công đó là mỗi sản phẩm ra đời đều được khách hàng đón nhận, trân trọng bài trí trong từng nếp nhà. Nghề chạm bạc có sức hút ghê gớm lắm! Người thợ được thỏa sức sáng tạo nghệ thuật từ việc vẽ mẫu cho sản phẩm mới đến đục, chạm, tỉa cho từng chi tiết để cảnh vật, con người trở nên sắc sảo, mềm mại, sống động trên chất liệu khô cứng, vô tri như bạc, đồng. Đó còn là niềm vui được giao lưu với nền văn hóa các nước Lào, Campuchia, Thái Lan, Ấn Độ… thông qua nghiên cứu những mẫu hàng của khách đặt làm.

Là người gắn bó với nghề chạm bạc hơn 60 năm, nghệ nhân nhân dân Phạm Văn Nhiêu, thôn Tả Phụ, xã Hồng Thái đã sống trọn cùng với sự thăng trầm của làng nghề. Dù khó khăn hay thuận lợi nhưng tình yêu nghề của ông luôn cháy bỏng. Ông Nhiêu chia sẻ: Một người thợ biết làm các công đoạn: trơn, đấu, đậu, chạm phải học trong 5 năm nhưng để thông thạo nghề và nắm bắt được những kỹ thuật tinh hoa của nghề chạm bạc thì phải học cả đời, có khát khao vươn lên, tình yêu cháy bỏng và quý trọng nghề. Không riêng tôi, tất cả những người thợ thủ công làng nghề chạm bạc Đồng Xâm đều yêu nghề bởi đây là nghề truyền thống độc đáo của ông cha, của quê hương để lại gần 600 năm qua. Cái nghề đã nuôi sống và làm giàu của người dân hàng chục đời nay, làm cho diện mạo nông thôn đi lên từng ngày, sao không yêu cho được. Chúng tôi trân trọng nghề này vì đó còn là trí tuệ, sáng tạo, tài hoa của lớp lớp ông cha. Để tỏ lòng quý trọng nghề, người thợ trong làng luôn không ngừng học tập, rèn luyện tay nghề để làm ra những sản phẩm mang đậm chất nghệ thuật, giữ gìn danh tiếng của làng nghề.

Gặp gỡ các nghệ nhân làng nghề chạm bạc Đồng Xâm, chúng tôi không chỉ được nghe nói, được thấy những đôi tay khéo léo, uyển chuyển trên mỗi tấm đồng, tấm bạc mà còn chứng kiến sự tài hoa, sáng tạo của họ trong việc chế tác ra hàng trăm loại dụng cụ để làm nghề. Những chiếc đột, chiếc ve chạm đủ mọi hình dáng, kích cỡ ra đời từ yêu cầu thực tiễn góp phần làm cho các sản phẩm của làng nghề trở nên sống động. Mỗi nghệ nhân là một bảo tàng sống gìn giữ những ngón nghề cổ truyền và chuyển lại cho con cháu hôm nay, mai sau qua việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp, truyền cảm hứng yêu nghề tới dạy nghề và cầm tay chỉ việc. Họ cũng là người dìu dắt, tạo việc làm cho con cháu từ nghề của ông cha góp phần níu chân lớp trẻ ở lại làng làm giàu cho quê hương.

Hơn 90 tỷ đồng là giá trị làng nghề chạm bạc Đồng Xâm mang về cho địa phương mỗi năm. Ở làng nghề cổ xưa ấy, hôm nay, những ông chủ trẻ xếp hàng tỷ phú có hơn chục người, còn triệu phú có tới hàng trăm đang tạo ra sức sống mới cho một miền quê. Và khi đất trời sắp vào xuân, các nghệ nhân cùng với người thợ thủ công lại hối hả lao động, cho ra đời những sản phẩm phục vụ thị trường tết: hoành phi, câu đối, bát hương, hạc thờ, tranh chữ, tranh danh lam thắng cảnh đồng quê Việt Nam. Dường như mùa xuân đến sớm hơn với Đồng Xâm bởi những âm thanh náo nhiệt của làng nghề, những bức tranh xuân được bày khắp nhà, rợp ngõ để du khách đến tham quan, chiêm ngưỡng và mua sắm.

Nghệ nhân nhân dân Nguyễn Văn Ngoan chia sẻ kinh nghiệm, kỹ thuật chạm trổ cho lớp trẻ.

Lớp trẻ làng nghề gìn giữ nghề truyền thống.

Những bức tranh mang mùa xuân đến với mọi nhà.

Các cơ sở sản xuất chuẩn bị hàng phục vụ Tết.

Một góc làng nghề chạm bạc Đồng Xâm hôm nay.

Khắc Duẩn